Tiếp cận đất đai - Bất cập từ quy định của Luật

Sau gần 4 năm thi hành, Luật Đất đai năm 2013 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2014) được đánh giá là cơ bản phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong tình hình mới và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, một số quy định của Luật và các văn bản hướng dẫn vẫn còn chồng chéo, chưa thống nhất, chưa rõ ràng, gây khó khăn cho quá trình thực thi, cần sớm được sửa đổi.

Người dân đến thực hiện thủ tục cấp GCNQSDĐ tại Trung tâm Hành chính công huyện Hoành Bồ.

Khi Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn có hiệu lực đã có nhiều tác động tích cực đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Đơn cử như trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn, Luật Đất đai năm 2013 quy định cụ thể việc dồn điền đổi thửa; tăng hạn mức nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất (QSDĐ) đã tạo điều kiện để hình thành nên những cánh đồng mẫu lớn, thuận lợi cho việc quy hoạch vùng sản xuất tập trung, thu hút các doanh nghiệp đầu tư cơ giới hóa, công nghệ cao vào nông nghiệp. Điều này cũng giúp địa phương dễ dàng bố trí quỹ đất dành cho phát triển công nghiệp, dịch vụ; xây dựng kết cấu hạ tầng, phát triển đô thị. Bằng chứng là tỉnh đã được Chính phủ phê duyệt nhiều khu công nghiệp (KCN) như: Cái Lân, Việt Hưng (TP Hạ Long); Hải Yên (TP Móng Cái); Texhong (Hải Hà); Đầm nhà Mạc (TX Quảng Yên)… Nhiều khu vui chơi giải trí phức hợp phục vụ mục tiêu phát triển thương mại, du lịch, dịch vụ cũng được quy hoạch và xây dựng; nhiều khu đô thị lớn, hiện đại cũng được hình thành tại các địa phương.

Thông qua công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, phân bổ sử dụng đất cho các mục đích sử dụng đã tạo nhiều việc làm, ổn định đời sống của nhân dân. Ngoài ra, công tác lập quy hoạch sử dụng đất cũng tạo ra quỹ đất hợp lý cho các khu xử lý chất thải, đặc biệt là các khu đô thị và khu phát triển nông nghiệp; có cơ chế khuyến khích nhân dân bảo vệ rừng, trồng rừng phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, giảm nguy cơ xói mòn, rửa trôi…

Phường Yết Kiêu (TP Hạ Long) tổ chức cưỡng chế tháo dỡ công trình lấn chiếm cống thoát nước.

Tuy nhiên, qua thực tế triển khai, Luật Đất đai năm 2013 cũng đã bộc lộ một số vướng mắc, do quy định còn chồng chéo, chưa thống nhất, dẫn đến khó khăn trong việc tiếp cận đất đai của người dân, cũng như nảy sinh khiếu kiện phức tạp, kéo dài. Ông Hoàng Quang Hải, Phó Chủ tịch UBND TP Hạ Long, cho biết: “Thiếu sự chuyển tiếp hợp lý, không phù hợp với thực tiễn, đặc biệt trong chính sách bồi thường giải phóng mặt bằng đã gây ra một số khó khăn khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tư. Theo tôi, chính sách hỗ trợ đất nông nghiệp là bất cập lớn nhất hiện nay. Theo luật cũ, người dân được hỗ trợ từ 30-50% giá đất ở, nhưng Luật Đất đai năm 2013 bỏ việc hỗ trợ này, chỉ bồi thường trực tiếp đất nông nghiệp. Trong khi giá đất nông nghiệp hiện nay trên địa bàn khoảng 75.000 đồng/m². Do giá trị bồi thường thấp nên nhiều người dân không đồng thuận bàn giao mặt bằng. Đã có nhiều trường hợp, hai hộ dân liền kề nhau nhưng do việc thực hiện dự án, thu hồi đất giải phóng mặt bằng vào hai thời điểm khác nhau khi luật cũ và luật mới có hiệu lực, dẫn đến sự so sánh, khiếu kiện kéo dài”.

Ông Đinh Văn Hùng, Phó Giám đốc Văn phòng Đăng ký QSDĐ huyện Hoành Bồ khẳng định thêm: “Luật quy định những trường hợp sử dụng đất vào mục đích đất ở có thời gian từ 1/7/2004 đến 1/7/2014 thuộc các xã miền núi đặc biệt khó khăn vẫn đủ điều kiện cấp giấy chứng nhận QSDĐ, trong khi đối với các trường hợp tương tự không thuộc các xã khó khăn lại không đủ điều kiện cũng là bất cập, là khoảng trống trong luật”.

Bất cập từ những quy định của luật, đặc biệt trong chính sách bồi thường GPMB là một trong những nguyên nhân dẫn đến khiếu kiện trong thời gian qua. Trong ảnh: UBND tỉnh tiếp công dân định kỳ tháng 4/2018.

Ngoài ra, hiện nay đa số các dự án khi thực hiện đều làm tăng giá trị địa tô nhưng cũng có những dự án làm giảm giá trị địa tô thì luật chưa quy định cụ thể. Có thể nêu ví dụ như 2 điểm cầu vượt tại Km5 và Km6, đoạn cắt qua QL279 (phường Việt Hưng, TP Hạ Long). Trên tuyến này có hơn 100 hộ dân sinh sống bám đường quốc lộ, nếu như trước kia nhà của họ bám mặt đường quốc lộ, giá trị địa tô cao thì nay nhiều trường hợp nhà trở thành ngõ cụt, đất dưới chân cầu, giá đất đang từ 10 triệu đồng/m² giảm xuống còn 3 triệu đồng/m². Trong khi đó, luật cũng quy định các trường hợp thu hồi đất do vi phạm Luật Đất đai nhưng lại mới chỉ áp dụng đối với các dự án; còn việc xử lý thu hồi đất do vi phạm của người dân, hộ gia đình vẫn chưa thực hiện được do không có quy định cụ thể. Đối với các trường hợp là vi phạm của người dân, hộ gia đình, hiện nay mới chủ yếu áp dụng việc xử phạt bằng tiền và cưỡng chế công trình vi phạm trên đất. Chưa có trường hợp nào thực hiện việc cưỡng chế thu hồi đất do người dân vi phạm Luật Đất đai. Luật cũng quy định về hành vi hủy hoại đất nhưng trong nghị định lại không giải thích rõ khái niệm và mức xử phạt về hành vi này, dẫn đến lúng túng trong thực hiện…

Rõ ràng, để các chính sách pháp luật về đất đai góp phần tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội và môi trường thì những quy định chưa cụ thể, rõ ràng, bất cập cần sớm sửa đổi cho phù hợp với tình hình thực tiễn.

Thanh Hoa