Bài 1: Những "nghề" đe dọa hệ sinh thái biển

Với Chỉ thị số 18-CT/TU ngày 1/9/2017 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, về tăng cường công tác quản lý khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản trên địa bàn tỉnh, Quảng Ninh đã xây dựng, triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó có những giải pháp được coi là tiên phong trong cả nước.

[links()]

Quảng Ninh được đánh giá một trong những ngư trường lớn nhất của cả nước. Do đó, công tác quản lý, khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản đã được quan tâm, chỉ đạo từ tỉnh đến cơ sở. Tuy nhiên, do chế tài chưa đủ mạnh, trong suốt một thời gian dài, tình trạng khai thác thủy sản theo hình thức tận diệt vẫn diễn ra rất phổ biến, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái biển.

Lồng bát quái là ngư cụ khai thác không chọn lọc, khi thiết kế chỉ có cửa hom để thủy sản vào nhưng không có cửa để ra...

“Hung thần” trên ngư trường…

Theo Chi cục Thủy sản, hiện có hơn 10 nghề nằm trong danh sách các nghề, ngư cụ cấm sử dụng để khai thác thủy sản, trong đó nguy hiểm nhất là sử dụng chất nổ, xung điện, lồng bát quái, lưới mắt nhỏ, nghề cào… Các nghề này đều khai thác ít chọn lọc, tận thu cả con non, thậm chí là trứng, ấu trùng, làm chết các loại tảo, rong rêu, phù du, dẫn đến phá hủy nguồn thức ăn và môi trường sống của thủy, hải sản, từ đó làm cạn kiệt nguồn lợi thủy sản, gây áp lực lên các vùng biển.

Các ngư dân bám biển lâu năm đều khẳng định, trước đây “hung thần” của các vùng ngư trường chính là "nghề" bắn mìn. Chỉ với một lượng chất nổ nhỏ cũng đủ làm chết tất cả các loài từ to đến bé, kể cả trứng, ấu trùng cá, tôm, các sinh vật phù du trong bán kính vùng biển rộng và sâu. Nghiêm trọng hơn, hình thức khai thác này còn xới tung vùng địa chất đáy biển, ảnh hưởng nghiêm trọng và lâu dài đến hệ sinh thái biển.

Khi nguồn vật liệu nổ khan hiếm do được quản lý chặt chẽ, thì "nghề" xiếc điện đã trở thành nghề nguy hiểm số 1, do sức hủy diệt lớn và mức độ sử dụng rộng rãi, ngư cụ nhỏ gọn, dễ cất giấu, dễ mua, thậm chí có thể tự chế được.

Nguyên lý hoạt động ngư cụ giã cào là cào vào đáy biển, làm xới tung địa chất và hệ sinh thái tầng đáy.

Cơ quan quản lý về thủy sản của tỉnh khẳng định, qua khảo sát cho thấy, trước tháng 9/2017, hầu hết tàu, thuyền khai thác gần bờ vùng biển của Quảng Ninh đều hành nghề xiếc điện. Ngư dân sử dụng kích điện để bắt cá, tôm. Bộ kích điện có thể phóng ra luồng điện lên tới 1.500-2.000v, khiến các loài thủy sản nơi dòng điện đi qua đều bị giật chết hoặc tê liệt, không có khả năng chạy thoát, nếu may mắn chạy thoát cũng khó có thể phát triển và sinh sản tiếp được. Xiếc điện còn phá hoại môi trường vùng bãi triều nuôi nhuyễn thể, kể cả các loại nhuyễn thể nằm sâu trong đất.

Để tăng hiệu quả khai thác, nhiều ngư dân còn sử dụng các bộ kích điện lớn, kết nối với các dụng cụ tăng dòng điện lên hàng chục ngàn vôn để khai thác ở các vùng biển lộng và vùng khơi, làm ảnh hưởng diện tích mặt biển rộng và sâu xuống tầng đáy, khiến sinh vật dù sinh sống trong nước hay dưới đáy biển đều bị tiêu diệt.

Ngoài những ngư cụ cấm trên, không thể không kể đến lồng bát quái. Đây là loại ngư cụ được thiết kế đặc biệt, chỉ có cửa hom để thủy sản vào nhưng không có cửa để ra. Dù thiết kế đơn giản nhưng tác hại của loại ngư cụ này rất khôn lường, bắt và ngăn cản đường di chuyển của tất cả thủy sản tầng đáy, khiến cho thủy sản trưởng thành không thể vào bờ, bãi để đẻ trứng, cũng như con non không thể từ bờ ra biển để trưởng thành.

Với dụng cụ nhỏ gọn, dễ cất giấu, dễ mua thậm chí có thể tự chế được, xiếc điện đang được ngư dân sử dụng phổ biến nhất, làm cạn kiệt nguồn lợi thủy sản.

Cũng dựa vào nguyên lý ngăn chặn đường di chuyển tự nhiên của các loài thủy sản để khai thác, ngư dân còn sử dụng các nghề: Cào nhuyễn thể, dùng máy bơm nước tạo áp lực, đăng, đáy… Đây cũng là những nghề còn có khả năng phá hủy, xáo trộn đáy biển (tiêu diệt rong, cỏ biển, rạn san hô, nơi ẩn nấp các loài thủy sản).

Điều đáng nói là, những ngư cụ trên đều là những loại thiết kế rất đơn giản, dễ mang theo, dễ sử dụng và có khả năng tận diệt thủy sản cao.

Cạn kiệt nguồn lợi thủy sản

Theo thống kê của Sở NN&PTNT, toàn tỉnh đang có trên 7.000 phương tiện tàu, thuyền khai thác gần bờ (chỉ có 589 tàu khai thác xa bờ), chiếm đến 93% tổng số đội tàu khai thác trên toàn tỉnh, cao hơn số lượng tàu khai thác ven bờ ở thập kỷ 90 đến 200%. Cùng với đó, ước có tới 30% số tàu, thuyền đang hoạt động trên vùng biển của tỉnh nhưng không kiểm soát được do không đăng ký, đăng kiểm, không được cấp phép khai thác…

Từ 1/4, các lực lượng chức năng ra quân xử lý triệu để tình trạng sử dụng, tàng trữ, kinh doanh lồng bát quái nhằm khai thác thủy sản.

Trong 3 năm gần đây, sản lượng khai thác thủy sản gần bờ của tỉnh đã lên đến 30.000 tấn/năm. Nguy hiểm hơn, sản lượng thủy sản trên chủ yếu là từ các hoạt động bị cấm, vượt quá sản lượng cho phép khai thác của ngư trường; gấp gần 2 lần mức sản lượng cân bằng vùng ven biển toàn tỉnh do cơ quan chức năng tính toán (18.000 tấn/năm). Trong đó, riêng đối với số hộ ngư dân sử dụng lồng bát quái, theo thống kê của các địa phương, hiện lên tới trên 800 trường hợp với số lồng sử dụng có chiều dài khoảng gần 1.000km.

Ông Nguyễn Văn Công, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT, cho biết: Chiều dài lồng bát quái của ngư dân giăng mắc dưới lòng biển ở thời điểm tháng 9/2017 cao gấp 4 lần chiều dài ven biển toàn tỉnh, vây bắt trên 20.000 tấn thủy sản/năm; trong đó tỷ lệ các loài thuỷ sản có kích thước nhỏ hơn quy định chiếm khoảng 70% tổng sản lượng khai thác.

Cũng tính từ năm 2015 đến nay, các đơn vị chức năng tỉnh Quảng Ninh đã phát hiện và xử lý gần 3.000 vụ vi phạm trong khai thác thủy sản. Trong đó có 5 vụ sử dụng chất nổ, 90 vụ sử dụng nghề lặn, 700 vụ sử dụng kích điện, 150 vụ sử dụng đăng đáy, lưới mắt nhỏ, cào, gần 2.000 vụ sử dụng lồng bát quái và các vi phạm khác.

Mặc dù vậy, theo các cơ quan chức năng của tỉnh nhận định, con số trên vẫn là “phần nổi của tảng băng”, tình hình thực tế có thể còn nghiêm trọng hơn. Nguyên nhân chính của tình trạng này được tỉnh Quảng Ninh đánh giá là do chưa có giải pháp đồng bộ cho vấn để quản lý khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản.

Hồng Nhung - Việt Hoa

Bài 2: Quyết tâm của Quảng Ninh