Ba Chẽ: Nguy cơ từ suy giảm rừng đầu nguồn

Ba Chẽ là địa phương có diện tích đất lâm nghiệp lớn với trên 56.622ha. Tuy nhiên vài năm gần đây, những giá trị sinh thái của rừng đầu nguồn đang bị mất dần. Theo các cơ quan chức năng, điều này có thể khiến những tác dụng của rừng trong điều hòa nguồn nước, tạo lá chắn ngăn chặn lũ quét, sạt lở… không phát huy hiệu quả. Ưu tiên trồng rừng gỗ lớn, chuyển đổi quy hoạch rừng sản xuất sang rừng phòng hộ tại các lưu vực hồ đập là giải pháp cấp bách mà địa phương đang triển khai nhằm bảo vệ “lá phổi xanh” rừng đầu nguồn.

[links()]

Hiện nay, rừng đầu nguồn của huyện Ba Chẽ chủ yếu là rừng sản xuất, đến chu kỳ khai thác, các hộ dân thường đốt nương rẫy làm mất khả năng phòng hộ. (Ảnh chụp tại thôn Đồng Lóong, xã Thanh Lâm).

Trận mưa lớn diễn ra từ ngày 10-14/8/2017 khiến ít nhất 4 xã Thanh Sơn,Thanh Lâm, Minh Cầm, Lương Mông ngập lụt và bị chia cắt với trung tâm huyện Ba Chẽ, nhiều ngôi nhà ngập sâu trong nước, hàng chục diện tích lúa màu bị mất trắng; tổng thiệt hại ước khoảng trên 25 tỷ đồng. Tận mắt chứng kiến "thủy thần" hoành hành trên sông Ba Chẽ mới thấy sự tác động của biến đổi khí hậu có sức tàn phá như thế nào.

Với địa hình vùng cao, nhiều rừng cây che chắn nên trước đây Ba Chẽ rất ít khi bị ảnh hưởng bởi mưa, lũ. Tuy nhiên, theo những người dân địa phương, từ năm 2010 trở lại đây, hễ vào mùa mưa, tình trạng ngập lụt trên địa bàn huyện thường xuyên tiếp diễn. Lý giải nguyên nhân này, ngoài yếu tố khách quan do biến đổi khí hậu, cơ quan nông nghiệp tỉnh cũng nhận định còn do nguyên nhân chủ quan đó là rừng đầu nguồn tại các sông suối bị giảm chất lượng.

Nước sông Ba Chẽ dâng cao trong trận mưa lụt tháng 8/2017.

Theo thống kê của Hạt Kiểm lâm huyện Ba Chẽ, hiện nay cả huyện có hơn 56.622ha diện tích đất lâm nghiệp. Trong đó, rừng sản xuất chiếm hơn 49.599ha, còn lại  hơn 7.000ha là rừng phòng hộ. Tổng diện tích đất có rừng 50.611ha; diện tích đất trống hơn 6.000ha. Tỷ lệ rừng trồng chiếm hơn 75% diện tích, rừng tự nhiên chỉ chiếm hơn 24%. Độ che phủ rừng của huyện trong 10 tháng năm 2017 đạt 70,2% (tăng 2% so với năm 2015).

Như vậy, cơ bản rừng đầu nguồn của Ba Chẽ chủ yếu là rừng sản xuất. Theo đó, người dân thường trồng các loại cây keo truyền thống, khi đến kỳ khai thác độ che phủ rừng và lớp thực bì dưới tán rừng giảm đáng kể. Đây là nguyên nhân khiến rừng đầu nguồn của Ba Chẽ mất khả năng chống lũ quét, sạt lở, rửa trôi. Bên cạnh đó, chất lượng rừng đầu nguồn kém còn làm khả năng sinh thủy và dự trữ nguồn nước tại các hồ đập, công trình nước tự chảy bị suy giảm đi nhiều.

Hồ chứa nước Khe Lọng Trong, xã Thanh Sơn, đang có nguy cơ "chết yểu" do chất lượng rừng đầu nguồn kém làm hạn chế khả sinh thủy cho hồ.

Điển hình như tại công trình hồ chứa nước Khe Lọng Trong, xã Thanh Sơn, có trữ lượng khoảng 0,4 triệu m3, gồm 1 đập chính, 2 đập phụ, tràn xả lũ, tuyến ống truyền dẫn và đường quản lý vận hành. Sau hơn 1 năm đưa vào sử dụng, công trình có quy mô cung cấp nước sinh hoạt cho khoảng 1.400 nhân khẩu và 30ha đất nông nghiệp thuộc các thôn Khe Lọng Ngoài, Thác Lào, Loỏng Toỏng, khu vực trung tâm xã Thanh Sơn đang có nguy cơ rơi vào tình trạng “chết yểu”. Qua tìm hiểu được biết vào mùa khô, hồ Khe Lọng thường rơi vào tình trạng "khát" nước. Nguyên nhân dẫn tới tình trạng này chủ yếu do rừng đầu nguồn xung quanh khu vực hồ kém chất lượng dẫn tới ít có khả năng sinh thủy. Thực tế hiện nay, rừng đầu nguồn tại hồ chứa nước Khe Lọng chỉ có 22,6ha là rừng tự nhiên; 136,6ha rừng sản xuất; đất trống 73,6ha.

Trước tình trạng này, huyện Ba Chẽ đang tiến hành rà soát, đánh giá phân loại chất lượng của từng loại rừng, đồng thời chuẩn bị phương án quy hoạch chuyển đổi hơn 840ha rừng sản xuất sang rừng phòng hộ (ưu tiên tại vị trí hồ, đập, sông suối). Theo đó lộ trình đến năm 2025, diện tích rừng phòng hộ của Ba Chẽ sẽ tăng lên hơn 7.800ha. Cùng với việc chuyển đổi, địa phương sẽ tuyên truyền vận động, khuyến khích hỗ trợ các chủ rừng, doanh nghiệp tích cực tham gia dự án trồng rừng gỗ lớn nhằm nâng cao chất lượng rừng đầu nguồn; khai thác hiệu quả kinh tế rừng gắn với bảo vệ hệ sinh thái một cách bền vững hơn.

Phạm Tăng