Rừng đầu nguồn Ba Chẽ: Suy giảm khả năng phòng hộ

Huyện Ba Chẽ có địa hình khá cao, nằm khuất sau nhiều dãy núi và trên địa bàn có diện tích rừng lớn. Đây là điều kiện tự nhiên thuận lợi để Ba Chẽ ít bị ảnh hưởng bởi các diễn biến thời tiết thiên tai bất lợi. Thế nhưng những năm gần đây, Ba Chẽ luôn là địa phương hứng chịu hậu quả nặng nề mỗi khi có mưa lũ, gió bão.

Cán bộ xã Lương Mông kiểm tra rừng đầu nguồn khu vực Khe Lao.

Sau siêu bão Hải Yến năm 2013 làm xóa sổ hàng ngàn ha rừng trồng của người dân, đến nay, hầu hết các đợt mưa bão đều khiến Ba Chẽ ngập lụt, sạt lở đất, thiệt hại nhà cửa, hoa màu… Riêng sông Ba Chẽ, mực nước luôn dâng cao rất sớm, tràn ngập khắp các tuyến đường vào trung tâm huyện khiến Ba Chẽ bị chia cắt, cô lập.

Trung tuần tháng 8 vừa qua, mặc dù chưa phải đợt mưa lớn tuy nhiên Ba Chẽ đã thiệt hại đến 25 tỷ đồng, chiếm đến 80% tổng thiệt hại trên toàn tỉnh. Cụ thể ngập lụt 32 nhà dân, 1 nhà bị sập, ngập nhà văn hóa và tầng 1 chợ thị trấn, hư hỏng 3 cây cầu, trong đó 2 cầu bị nước lũ cuốn trôi, 1 cầu bị sập ½, đổ 5 cột cáp quang, cuốn trôi 4 công trình thủy lợi, 3 công trình nước sinh hoạt, vùi lấp 67ha lúa và hoa màu, đổ gãy 3ha keo, ngập tràn 23 ao cá... Toàn tỉnh xảy ra 126 điểm ngập lụt, 108 điểm bị sạt lở thì huyện Ba Chẽ chiếm 115 điểm ngập lụt và 84 điểm sạt lở...

Tràn Cổ Ngựa bị "thất thủ" trong đợt mưa lũ tháng 8 vừa qua. Ảnh: Thùy Loan (CTV)

Nếu như Ba Chẽ bị ngập lụt khi mưa lũ thì lại thiếu nước vào mùa khô, khiến nhiều công trình thủy lợi không tích trữ đủ nước để phục vụ sản xuất, sinh hoạt. Theo khảo sát mới đây của huyện Ba Chẽ, toàn huyện có 51 công trình cấp nước sinh hoạt tập trung lớn nhỏ thì có đến gần chục công trình giảm hiệu quả sử dụng do thiếu nước.

Theo đánh giá của giới chuyên môn, một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng ngập lụt khi mưa lũ, thiếu nước vào mùa khô của huyện Ba Chẽ là khả năng phòng hộ của rừng suy giảm, trong đó đặc biệt là rừng đầu nguồn. Hiện nay mặc dù tỷ lệ che phủ khu vực rừng đầu nguồn của Ba Chẽ lớn song chủ yếu là rừng sản xuất nên khả năng phòng hộ và tính bền vững kém, hơn nữa đối tượng cây trồng trên rừng sản xuất chủ yếu là cây keo, vốn có đặc tính sinh học ít giữ đất và giữ nước.

Đại diện Phòng NN&PTNT huyện Ba Chẽ cho biết: Toàn huyện có gần 50.000ha rừng đầu nguồn thì đến trên 2/3 là diện tích rừng sản xuất. Chỉ tính diện tích rừng đầu nguồn sông Ba Chẽ với 36.100ha có rừng thì rừng sản xuất chiếm đến trên 30.000ha, còn lại 5.994ha là rừng phòng hộ. Đối với 51 công trình nước sinh hoạt tập trung thì cũng có đến 28 công trình có rừng đầu nguồn là rừng sản xuất. Đặc biệt đối với 2 công trình thủy lợi lớn của huyện là hồ chứa nước Khe Lọng Trong (xã Thanh Sơn) và hồ chứa nước Khe Mười (xã Đồn Đạc) hầu như không có diện tích rừng đầu nguồn vì người dân đang vào chu kỳ khai thác rừng.

Sau mỗi cơn bão, nhiều diện tích rừng trồng của người dân Ba Chẽ bị đổ gãy. Ảnh: Đỗ Phương

Điều đáng nói hiện người dân trồng rừng sản xuất theo chu kỳ kinh doanh gỗ nhỏ, 5-6 năm đã khai thác trắng và đối tượng cây trồng trên rừng chủ yếu là cây keo. Tính đến thời điểm này tổng diện tích rừng trồng keo của toàn huyện đã đạt đến trên 29.500ha, cao hơn so với mục tiêu trồng rừng keo của huyện Ba Chẽ đến năm 2020 (mục tiêu đạt 22.800ha).

Theo anh Phạm Thanh Tùng, Phó hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Ba Chẽ, cây keo thuộc loại họ đậu, bộ rễ ăn trên lớp đất mặt nên không làm chắc nền đất, dễ bị xói mòn, sạt lở đất, bất lợi trong việc phòng hộ. Việc khai thác trắng rừng không chỉ làm mất nguồn sinh thủy mà còn làm tăng khả năng xói mòn đất, không cản được sức nước khi có mưa lũ. Ngay cả khi thực hiện trồng mới rừng thì ít nhất trong khoảng 2-3 năm, rừng không khác đất trống, đồi trọc, không có khả năng phòng hộ.  Điều này minh chứng cho hiện tượng trên địa bàn huyện Ba Chẽ chưa có mưa song đã xuất hiện tình trạng lũ trên sông. Nguyên nhân bởi nguồn nước từ thượng nguồn vùng Kỳ Thượng (huyện Hoành Bồ) và tỉnh Bắc Giang đổ về trong khi đó tính phòng hộ của rừng trên địa bàn kém, dẫn đến bị lũ sớm.

Trước tình trạng này từ năm 2014 đến nay huyện Ba Chẽ tích cực vận động các doanh nghiệp, người dân trên địa bàn tiến hành trồng rừng gỗ lớn với nhiều chính sách thiết thực, trong đó hỗ trợ 15 triệu đồng/ha ngay sau khi đạt tiêu chí trồng rừng. Mục tiêu là từ năm 2017-2020, trung bình mỗi năm Ba Chẽ có 1.100ha rừng gỗ lớn, trong đó khuyến khích trồng các loại cây bản địa, không khuyến khích trồng cây keo.

Diện tích rừng đầu nguồn ở thôn Tàu Tiên, xã Đồn Đạc chủ yếu là rừng sản xuất.

Tuy nhiên từ đầu năm 2017 đến nay, toàn huyện Ba Chẽ chưa triển khai hỗ trợ được ha rừng trồng gỗ lớn nào. Nguyên nhân được cho là ngoài một số bất cập trong chính sách hỗ trợ (mỗi hộ phải có từ 3ha trở lên) thì cái chính là người dân không mặn mà, không đăng ký. Chị Trần Thị Thúy Hảo, chuyên viên Phòng NN&PTNT huyện cho biết: Theo đăng ký của các xã về chương trình phát triển nông nghiệp năm 2017, toàn huyện không có hộ dân nào đăng ký trồng rừng gỗ lớn. Gần đây mới có 1 cá nhân đăng ký với Phòng trồng rừng gỗ lớn theo kế hoạch trồng rừng năm 2018.

Có thể thấy việc trồng rừng gỗ lớn đối với huyện Ba Chẽ hiện nay đang là nhu cầu cấp thiết và là giải pháp trọng tâm nhất để tăng tính phòng hộ, góp phần phòng chống, giảm hậu quả thiên tai. Chính bởi vậy huyện Ba Chẽ cần có những hoạt động mạnh mẽ, sâu rộng và thiết thực hơn trong việc vận động nhân dân trồng rừng gỗ lớn.

Việt Hoa