Các đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện cơ chế tự chủ: Loay hoay khi dứt "bầu sữa mẹ"

Cùng với các địa phương khác trong cả nước, thời gian qua, Quảng Ninh đã tập trung từng bước triển khai các nghị định của Chính phủ về công tác tài chính với các đơn vị sự nghiệp. Đến nay tỉnh đã có 60 đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ với mức tự chủ tài chính từ 20% đến 100% chi thường xuyên. Tuy nhiên, quá trình thực hiện giao quyền tự chủ cho đơn vị sự nghiệp vẫn còn những hạn chế, vướng mắc.

Trung tâm Khoa học kỹ thuật và Sản xuất giống thủy sản hiện đang rất khó khăn từ khi thực hiện tự chủ tài chính.

Thực trạng chung

Đến thời điểm cuối tháng 9, Sở NN&PTNT có 4 đơn vị tự chủ, chịu trách nhiệm 100% về kinh phí hoạt động; 1 đơn vị thực hiện tự chủ 50% kinh phí; 1 đơn vị thực hiện tự chủ 70% kinh phí. Tuy nhiên, sau hơn 1 năm thực hiện tự chủ tài chính, các đơn vị này gặp rất nhiều khó khăn như nợ lương và các khoản đóng góp theo lương của viên chức, người lao động. Đơn cử như Trung tâm Khoa học Kỹ thuật và Sản xuất giống thủy sản nợ 4 tháng tiền lương với gần 370 triệu đồng, nợ bảo hiểm xã hội (BHXH) trên 957 triệu đồng, Trung tâm Khoa học và Sản xuất nông, lâm nghiệp nợ lương trên 515 triệu đồng, nợ BHXH trên 489 triệu đồng, Đoàn Khảo sát thiết kế lâm nghiệp nợ 5 tháng BHXH 139 triệu đồng.

Đối với Sở Y tế, hiện có 37 đơn vị dự toán thì 100% các đơn vị này đã thực hiện tự chủ tài chính. Ngành này đã có những giải pháp tích cực để tăng thu, tiết kiệm chi, như cung cấp các dịch vụ chất lượng cao, mở rộng các hình thức khám, điều trị bệnh nên mức thu nhập bình quân hàng năm của các đơn vị thực hiện tự chủ tài chính đã tăng đáng kể. Tuy nhiên, theo bà Phạm Thị Tuyết Nhung, Trưởng Phòng Tài chính -  Kế hoạch (Sở Y tế), quá trình tự chủ các đơn vị cũng gặp nhiều khó khăn, bất cập. Theo quy định tại Thông tư 04/2012/TTLT các đơn vị khám và điều trị thực hiện thu một phần viện phí theo giá dịch vụ khám, chữa bệnh, trong đó giá thu của tỉnh mới chỉ được tính mức bình quân là 82,3% so với khung giá quy định của Thông tư. Mệnh giá đóng bảo hiểm y tế (BHYT) thấp, chi phí BHYT tại các cơ sở khám, chữa bệnh gặp nhiều khó khăn, khả năng vượt quỹ rất lớn. Các đơn vị phòng bệnh hầu hết không có nguồn thu. Giá dịch vụ hiện chưa được điều chỉnh cho phù hợp thực tế...

Chiếm số lượng nhân lực đông, sử dụng ngân sách lớn như ngành y tế, ngành giáo dục cũng đang loay hoay. Bởi khi thực hiện tự chủ, các cơ quan quản lý nhà nước chưa thực sự giao quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục, việc giao quyền tự chủ chưa đồng bộ, những quy định cứng trong Nghị định và sự “ôm đồm” của các bộ đã gây khó khăn cho các trường trong việc tăng thu. Mà nguồn thu của các trường phụ thuộc vào số lượng sinh viên, học phí, loại hình đào tạo cung cấp dịch vụ ra xã hội. Nhưng số lượng sinh viên lại hoàn toàn phụ thuộc vào định mức của Bộ GD-ĐT. Hiện rất nhiều trường mới mở ra, các trường cạnh tranh về số lượng tuyển sinh nên rất khó tuyển sinh viên, mở rộng đào tạo và tăng doanh thu...

Đoàn Nghệ thuật cải lương Quảng Ninh năm 2016 bị cắt giảm ngân sách 50%. Theo NSƯT Nguyễn Văn Chương - Trưởng Đoàn thì hành trình tự chủ khiến Đoàn bị sức ép doanh thu, rất có thể phải chạy theo thị hiếu dễ dãi thay vì đầu tư cho nội dung nghệ thuật. Trong khi đó nhiệm vụ của đoàn ngoài diễn còn là bảo tồn nghệ thuật. Do thu nhập thấp nên nhiều diễn viên, trong đó có cả những diễn viên tài năng đã bỏ nghề mà mình yêu thích. Đoàn hiện nay đang phải đối mặt với tình trạng sân khấu khủng hoảng, loại hình sân khấu nghệ thuật này rất kén khán giả và ít “đất diễn” nên việc “lấy nghệ thuật nuôi nghệ thuật” quả thật gian nan...

Các chuyên gia tài chính cho rằng, khó khăn trong việc tự chủ của các đơn vị là: Tỷ lệ giao tự chủ về tài chính cho các đơn vị chưa phù hợp với khả năng nguồn thu, chưa khuyến khích được đơn vị sự nghiệp vượt lên tự chủ tài chính ở mức độ cao hơn. Một số đơn vị vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào ngân sách nhà nước, chưa chủ động trong việc đổi mới cơ chế hoạt động của đơn vị mình, chưa chủ động sắp xếp lại tổ chức bộ máy, nhân sự... dẫn đến chưa cân đối được thu, chi ngân sách, chưa tăng được thu nhập cho người lao động...  

Cần cơ chế đồng bộ và có lộ trình

Dù loay hoay khi dứt “bầu sữa mẹ”, nhưng hầu hết các ngành đều đồng tình với việc tự chủ kinh phí các đơn vị sự nghiệp công lập, bởi đó là xu hướng tất yếu để giảm gánh nặng ngân sách của Nhà nước. Tuy nhiên, việc thực hiện tự chủ cần có lộ trình và cơ chế đồng bộ.

Theo Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Hoàng Công Đãng, để các đơn vị tự chủ sống được, tỉnh cần tiếp tục đặt hàng đối với các đơn vị sự nghiệp. Còn đối với ngành Giáo dục, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hạnh, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Y tế Quảng Ninh đồng tình với cơ chế tự chủ trong các đơn vị giáo dục. Tuy nhiên, ông cho biết, khi tự chủ các trường sẽ phải tăng học phí. Vì thế, Nhà nước, tỉnh cần xác định tự chủ nửa vời hay tự chủ hoàn toàn. Nếu không có sự đồng bộ về cơ chế chính sách, trường tự chủ, trường không thì những trường đã thực hiện tự chủ sẽ “chết chắc”, học sinh sẽ lựa chọn những trường đào tạo cùng ngành đó mà học phí thấp hơn để học.

Giám đốc Sở Tài chính Trịnh Thị Minh Thanh cho rằng, tỉnh cần tiếp tục rà soát, đánh giá kết quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công để phân loại, giao quyền tự chủ theo hướng tự chủ một phần đến tự chủ hoàn toàn đối với các ngành có khả năng xã hội hóa cao, đặc biệt cần tập trung các đơn vị thuộc ngành y tế, giáo dục - đào tạo, nông nghiệp - phát triển nông thôn, văn hóa - thể thao, du lịch... Những nhiệm vụ mà doanh nghiệp hoặc thành phần kinh tế khác thực hiện được thì chuyển giao, đơn vị sự nghiệp hoạt động hiệu quả thấp thì giải thể. Từng bước giảm chi lương cho viên chức từ ngân sách nhà nước. Thực hiện một số mô hình hợp tác công - tư trong cung cấp dịch vụ công theo hướng Nhà nước đầu tư xây dựng hạ tầng cơ sở và cho thuê lại với giá tính đủ để tiến tới tạo môi trường bình đẳng, không phân biệt giữa đơn vị sự nghiệp công lập và ngoài công lập trong việc cung cấp dịch vụ cho người dân...

Tuy nhiên, để các đơn vị sự nghiệp công tự chủ được khi dứt “bầu sữa mẹ” thì cần có sự đồng bộ về cơ chế và thực hiện có lộ trình. Vì thế, các chuyên gia tài chính cho rằng: Các bộ, ngành Trung ương cần sớm tham mưu Chính phủ phê duyệt các nghị định quy định cơ chế tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập trong từng lĩnh vực; danh mục dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước của ngành, lĩnh vực quản lý để địa phương làm cơ sở triển khai thực hiện. Đồng thời ban hành sửa đổi, bổ sung quy định định mức kinh tế - kỹ thuật áp dụng trong các lĩnh vực dịch vụ sự nghiệp công do Nhà nước quản lý.

Thanh Hằng