Gốm sứ Đông Triều trên con đường xây dựng thương hiệu

Trong các làng gốm nức tiếng như: Bát Tràng, Thổ Hà, Phù Lãng, gốm sứ Đông Triều là “trẻ” nhất. Thế nhưng, sản phẩm của làng gốm này cũng không kém phần phong phú, đa dạng với những đặc trưng riêng của dòng gốm nặng lửa; của loại hoa văn trang trí dưới men hay men chảy... Giờ đây, những người làm gốm sứ Đông Triều vẫn đang phát triển sản phẩm của quê hương trên cơ sở kết hợp hài hoà giữa giá trị truyền thống với kỹ thuật hiện đại để gốm sứ Đông Triều tiếp tục khẳng định và vươn xa...

Từ những đặc trưng riêng có

Theo tài liệu lưu trữ, Quảng Ninh có 4 làng nghề sản xuất gốm tập trung ở Đông Triều và TX Quảng Yên. Trong đó, làng nghề sản xuất gốm sứ Đông Triều đến nay đã có lịch sử gần 200 năm. Tuy “tuổi đời” kém xa so với các làng gốm khác trong cả nước như: Bát Tràng, Thổ Hà, Phù Lãng nhưng gốm sứ Đông Triều đã nhanh chóng bắt nhịp và phát triển khá mạnh. Đấy là nhờ Đông Triều sẵn có nguồn nguyên liệu đất sét, cao lanh; nguồn gỗ, than để làm chất đốt và nguồn nhân lực dồi dào.

Hiện nay, trong dòng sản phẩm gốm sứ Đông Triều đã có thêm những sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống dòng nặng lửa; nghệ thuật sơn mài. Ảnh: Đỗ Phương

Ngay từ khi mới ra đời, những người thợ gốm ở đây đã rất dày công để nghiên cứu cách pha chế, xử lý  nguyên liệu làm gốm cũng như xây dựng kết cấu của lò đốt rỗng (nhiều khoang), tạo ra dòng gốm sứ nặng lửa với nhiệt độ nung đạt tới 1.300 độ C. Chính vì vậy, sản phẩm gốm sứ Đông Triều có độ bền cao; nước men trong và độ trắng đều. Đặc biệt, mỗi sản phẩm khi ra lò, gõ vào nghe rõ tiếng lanh canh vang như chuông ngân. Bên cạnh đó, với việc sử dụng kiểu lò đốt rỗng, nhiệt độ cao và quy trình sản xuất (từ lấy đất, nhào nặn, tạo dáng sản phẩm, tạo hoa văn, hoạ tiết…) được làm hoàn toàn bằng thủ công đã giúp cho việc sản xuất gốm sứ Đông Triều không gây ô nhiễm môi trường do không có nước thải trong quá trình nhào nặn; cũng như không còn khói khi nung, đốt ở nhiệt độ cao.

Còn những “lão làng” của làng gốm sứ Đông Triều thì cho rằng: “Với cách làm thủ công, những người thợ gốm Đông Triều đã thể hiện được sự tài hoa, tinh tế thông qua rất nhiều hoạ tiết trang trí trên mỗi sản phẩm, phản ánh khá đa dạng, sinh động cuộc sống. Sau khi nhào nặn, tạo kiểu dáng xong, người thợ gốm sẽ vẽ hoạ tiết rồi mới pha men, đưa vào lò nung đốt, tạo nên đặc trưng hoa văn dưới men cho sản phẩm gốm sứ Đông Triều. Đặc biệt hơn nữa là vào khoảng năm 60 của thế kỷ trước, một người thợ gốm giỏi ở Đông Triều đã tìm ra được bí quyết làm loại men chảy để đưa vào sản xuất, tạo thêm sự độc đáo cho sản phẩm gốm sứ Đông Triều. Anh Nguyễn Quang Hảo, Phó phòng Sở hữu trí tuệ (Sở KH&CN), khẳng định thêm: “Dòng sản phẩm của gốm sứ Đông Triều còn một đặc trưng nữa mà các làng sản xuất gốm sứ khác không thực hiện được chính là các loại chậu hoa men xanh, các loại đôn để kê chậu và các loại ang; trong đó, có những chậu hoa men xanh to có đường kính lên tới 100cm”.

Đến thương hiệu “gốm sứ Đông Triều”

Trong quá trình phát triển với lịch sử hơn 200 năm, gốm sứ Đông Triều cũng không tránh khỏi những thăng trầm theo sự vận động của nền kinh tế. Từ cái gốc là hợp tác xã sứ Ánh Hồng và Đông Thành, vốn chỉ sản xuất gốm sứ đơn điệu xuất khẩu sang Liên Xô (cũ) và Đông Âu, Đông Triều đã hình thành lên 2 làng gốm sứ thủ công mỹ nghệ sầm uất với 9 doanh nghiệp và 70 hộ sản xuất, kinh doanh gốm sứ mỹ nghệ xuất khẩu, thu hút 1.600 lao động địa phương. Trong đó, thời kỳ hoàng kim nhất của gốm sứ Đông Triều phải kể đến giai đoạn những năm 60, 70 của thế kỷ trước, khi thuyền của các thương hồ nườm nượp tìm đến Đông Triều “ăn” hàng..

Phát huy giá trị truyền thống sẵn có, trên cơ sở những cơ chế, chính sách, điều kiện phát triển mà tỉnh, huyện tạo cho, những người thợ gốm và cả những người yêu sản phẩm gốm sứ Đông Triều đã tìm mọi cách để “thổi hồn” thêm cho sản phẩm gốm sứ Đông Triều ngày càng trở nên độc đáo, phù hợp với thị hiếu tiêu dùng. Những người làm gốm sứ Đông Triều hôm nay đã ứng dụng rất nhiều khoa học công nghệ mới vào sản xuất như: Thay dần bầu lò nung bằng lò hộp; thay nguyên liệu củi đốt bằng ga để đảm bảo môi trường được sạch hơn. Đặc biệt, trong dòng sản phẩm gốm sứ Đông Triều hiện nay đã xuất hiện thêm sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống dòng nặng lửa; nhiều sản phẩm có kích cỡ to, trang trí các loại men màu như: Lục, lam, màu máu bò; nhiều sản phẩm được cải tiến mẫu mã mới rất đa dạng, phong phú như: Bình nước dáng gốc tre, bình nước quả bầu, lọ tì bà chạm khắc rồng phượng, tranh đắp nổi bằng chất liệu Sa-mốt… Bên cạnh dòng sứ nặng lửa truyền thống, những nhà sản xuất gốm sứ Đông Triều đã kết hợp hài hoà với việc sản xuất cả những sản phẩm gốm sứ truyền thống của Bát Tràng, Phù Lãng; nhiều doanh nghiệp đã không ngừng tìm kiếm những kỹ thuật mới để đưa vào sản xuất như: Sản xuất gốm mỏng của Công ty gốm Quang Vinh; nghệ thuật sơn mài của Công ty Cổ phần Quang và Mỹ nghệ xuất khẩu; Công ty Cổ phần Thái Sơn 88… Sản phẩm gốm sứ Đông Triều đã từng bước gây dựng được uy tín với khách hàng, nhất là khách hàng nước ngoài ở các thị trường “khó tính” như: Hàn Quốc, Đức, Pháp, Ý, Thụy Điển, Úc (sản phẩm xuất khẩu chiếm từ 60-65% trong tổng sản phẩm sản xuất ra).

Tuy nhiên, càng phát triển thì gốm sứ Đông Triều lại rơi vào nghịch lý khó giữ được “thương hiệu”. Bởi việc sử dụng và phát triển thương hiệu trong doanh nghiệp sản xuất gốm sứ còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp; thậm chí là cả tổ chức hiệp hội cũng mơ hồ về giá trị tài sản sở hữu trí tuệ, không nhận thức được tầm quan trọng trong việc sử dụng nhãn hiệu được bảo hộ như một lợi thế tích cực để mở rộng đầu tư và cạnh tranh trên thị trường. Chẳng thế mà, có thời kỳ, gốm sứ Đông Triều muốn bán đi, nhiều doanh nghiệp phải nhờ qua “cửa” gốm Bát Tràng. Từ chỗ chưa nhận thức đúng nên việc sử dụng nhãn hiệu Đông Triều đều tự phát, mạnh ai nấy làm và không tránh khỏi sự tranh chấp.

Để gỡ khó cho các làng gốm sứ Đông Triều, từ năm 2010, UBND tỉnh đã xác định cần xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể “Đông Triều” cho sản phẩm gốm sứ của huyện Đông Triều. Theo đó, gốm sứ Đông Triều đã được đăng ký tham gia Chương trình phát triển tài sản trí tuệ của doanh nghiệp; đồng thời, thực hiện Dự án Xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể “Đông Triều” cho sản phẩm gốm sứ của huyện Đông Triều. Dự án tập trung vào việc thiết lập cơ chế bảo hộ, quản lý, khai thác và phát triển nhãn hiệu tập thể nhằm nâng cao giá trị, danh tiếng sản phẩm gốm sứ truyền thống của huyện Đông Triều, góp phần nâng cao đời sống người sản xuất, giữ gìn, phát huy giá trị của sản phẩm. Dự án này hiện nay đang được triển khai giai đoạn cuối. Dự kiến đến quý II năm 2013 này sẽ hoàn thành. Như vậy, trong tương lai rất gần, gốm sứ Đông Triều sẽ chính thức được gắn tên, được pháp luật bảo hộ. Đây là cơ sở quan trọng để sản phẩm gốm sứ Đông Triều hội nhập vào thị trường trong nước và nước ngoài một cách chững chạc nhất.

Cẩm Nang