Xây dựng nhãn hiệu tập thể vải chín sớm Phương Nam: Vẫn còn nhiều “rào cản”

Chúng tôi về Phương Nam khi vụ vải sớm năm nay vừa qua đi, người nông dân đã bắt đầu dọn vườn để chuẩn bị cho vụ vải của năm sau. Tuy nhiên, câu chuyện về xây dựng và giữ gìn nhãn hiệu vải chín sớm Phương Nam thì vẫn còn rất “nóng”...

Phương Nam hiện có 288ha vùng đất chua mái ven sông Đá Bạc trồng giống vải chín sớm, trong đó tập trung nhiều nhất là ở các thôn Phong Thái, Cẩm Hồng, Đá Bạc và Hiệp Thanh. Theo người dân nơi đây cho hay thì giống vải chín sớm ở Phương Nam có nguồn gốc từ đất Thanh Hà (Hải Dương) được mang về đây trồng từ những năm 60, một số cây vải tổ nay vẫn còn trên đất các gia đình. Do thổ nhưỡng, khí hậu nơi đây nên quả vải Phương Nam thường chín sớm hơn khoảng 1 đến 1 tháng rưỡi so với các giống vải thiều chính vụ, quả to, mã sáng đẹp; điều đặc biệt nữa là quả vải lúc xanh rất chua nhưng khi chín thì cùi dày lại rất ngon ngọt. Vì vậy, vải sớm Phương Nam đã được người tiêu dùng ưa thích nhiều năm qua, thương lái các nơi đổ về thu mua ngay tại vườn và các điểm thu gom tập trung trong khu dân cư với giá cao mà không cần mang ra chợ. Cũng vì vậy nên nhiều hộ đã chuyển một số diện tích trồng lúa sang trồng vải, đặc biệt từ chủ trương dồn điền, đổi thửa, chuyển đổi cơ cấu cây trồng năm 2004, Phương Nam đã nhân rộng mô hình trồng vải chín sớm lên như hiện nay.

Rõ ràng, việc hình thành vùng vải này mang tính tự phát là chủ yếu, sự đầu tư của nhà nước gần như chưa có. Nhưng với một vùng nguyên liệu tập trung khá lớn có sẵn là sự thuận lợi lớn khi xây dựng nhãn hiệu cho giống vải này. Có lẽ cũng vì vậy mà vải chín sớm Phương Nam là sản phẩm nông sản đầu tiên và duy nhất của Uông Bí được ưu tiên nằm trong 14 sản phẩm nông sản của tỉnh sẽ được đầu tư xây dựng nhãn hiệu tập thể trong năm 2012 này.

Có thuận lợi ban đầu ấy nhưng để xây dựng và giữ gìn nhãn hiệu vải chín sớm Phương Nam còn rất nhiều việc phải làm. Đầu tiên cũng chính là việc quy hoạch mở rộng vùng nguyên liệu trồng vải. Thực tế cho thấy, nhiều phường, xã khác và ngay cả Phương Nam cũng rất muốn nhân rộng mô hình trồng cây vải sớm Phương Nam nhưng từ thực tế việc trồng ở khu vực phía Bắc đường 18 không đem lại hiệu quả mong muốn, quả vải chua chứ không ngọt nên Uông Bí đã khuyến cáo các đơn vị nên trồng thí điểm, đợi có hiệu quả mới nhân rộng. Thành phố chủ trương sẽ cố gắng mở rộng diện tích trồng vải sớm Phương Nam lên 300 đến 350ha và trong tương lai xa hơn, nếu tìm được chất đất phù hợp thì sẽ nâng lên 400ha, chủ yếu là dọc bờ sông Đá Bạc, gần với vùng nguyên liệu vải sớm hiện nay, không chỉ trên đất Phương Nam mà còn ở một số vùng lân cận. Riêng Phương Nam dự kiến sẽ nhân rộng trồng vải ở những vùng diện tích đất nông nghiệp kém hiệu quả.

Cùng với đó, việc cải tạo các vườn vải ở Phương Nam bằng các tác động khoa học kỹ thuật để nâng cao năng suất, chất lượng quả vải cũng là một vấn đề. Đó là một quá trình không thể “một sớm, một chiều” bởi người dân nơi đây từ trước đến nay chủ yếu làm theo kinh nghiệm thực tế là chính. Hơn nữa, việc e ngại áp dụng các tiến bộ KHKT về quy trình trồng, chăm sóc cây vải còn do sự hạn chế về nguồn vốn của người nông dân. Qua tìm hiểu được biết, vùng đất Phương Nam chủ yếu là đất trũng, để trồng vải bà con phải quật đất ruộng lên đắp ụ, quá trình này khá tốn kém, vì vậy khi phải tiếp tục đầu tư cho áp dụng khoa học công nghệ bà con sẽ “đuối”. Đó là chưa kể, có những quy trình khó thực hiện với bà con như việc bón phân chuồng chẳng hạn trong điều kiện gia đình và các hộ xung quanh ít đầu tư cho chuồng trại. Quy trình trồng và chăm sóc riêng cho cây vải chín sớm Phương Nam cũng như cán bộ kỹ thuật sát với cây vải hiện đều chưa có. Vì vậy, bà con khá lúng túng khi gặp các vấn đề trong quá trình chăm sóc cây vải, dù chỉ đơn giản như việc phun thuốc loại gì, vào thời điểm nào cho phù hợp, đạt hiệu quả chẳng hạn. Ngoài ra, thị trường tiêu thụ còn tự phát, trôi nổi cũng là một vấn đề. Quả vải sớm Phương Nam chưa bao giờ bị ế, rớt giá nhưng việc thu mua có tổ chức, đảm bảo giá trị cao nhất cho nông sản và người trồng vải không “mạnh ai nấy làm” thì chưa thực hiện được.

Thấy được những khó khăn, phức tạp ấy, rõ ràng Uông Bí cần vào cuộc tích cực hơn để không chỉ xây dựng mà quan trọng hơn là giữ được cho nhãn hiệu vải chín sớm Phương Nam “sống” bền vững.

Phan Hằng