Suy nghĩ về thể chế kinh tế thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái

Trong Quyết định 99/2009/QĐ-TTg (QĐ 99) của Thủ tướng Chính phủ, quan điểm phát triển thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái đến năm 2020 là xây dựng thành phố này trở thành một trung tâm phát triển kinh tế của vành đai kinh tế ven biển vịnh Bắc Bộ và trở thành động lực phát triển mạnh của vùng Đông Bắc Tổ quốc, đồng thời góp phần thúc đẩy quan hệ hợp tác, giao lưu kinh tế, văn hoá - xã hội, đảm bảo vùng biên giới hoà bình, hữu nghị. Động lực phát triển chính sẽ chủ yếu dựa vào phát triển một số lĩnh vực có lợi thế như: Thương mại, dịch vụ, du lịch và giao thông quốc tế.

So với các địa phương có khu kinh tế (KKT) cửa khẩu nói chung và có cửa khẩu quốc tế nói riêng thì chủ trương về cơ chế, chính sách ưu đãi đầu tư được áp dụng tại thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái có nhiều ưu việt, lợi thế hơn. Mặc dù, theo nội dung Nghị định 29/2008/NĐ-CP quy định về khu công nghiệp, khu chế xuất và KKT, các nhà đầu tư có dự án đầu tư vào KKT (trong đó có KKT cửa khẩu) được hưởng chính sách ưu đãi đầu tư áp dụng đối với địa bàn thuộc danh mục địa bàn có điều kiện KT-XH đặc biệt khó khăn (mức ưu đãi đầu tư cao nhất), tuy vậy, phạm vi áp dụng chính sách ưu đãi đầu tư cao nhất này chỉ gói trọn trong phạm vi riêng của KKT cửa khẩu. Trong khi đó, toàn bộ TP Móng Cái đều thuộc phạm vi được áp dụng chính sách ưu đãi đầu tư này.

Đối với chủ trương chính sách liên quan tới thu tiền thuê đất, mặt nước thì quy định ưu đãi tại QĐ 99 dường như chưa đủ sức hấp dẫn so với các KKT cửa khẩu khác. Theo Nghị định số 142/2005/NĐ-CP và Quyết định số 33/2009/QĐ-TTg, các dự án đầu tư trong KKT cửa khẩu (ngoại trừ các dự án thuộc lĩnh vực đặc biệt khuyến khích đầu tư và lĩnh vực khuyến khích đầu tư) đều được miễn tiền thuê đất 11 năm kể từ ngày xây dựng hoàn thành và đưa vào sử dụng (thay vì quy định giảm giá thuê đất và mặt nước 5 năm đầu kể từ khi dự án, công trình bắt đầu hoạt động như theo quy định tại QĐ 99).

Đường ra cửa khẩu quốc tế Móng Cái.

Đối với chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp, theo Nghị định 124/2008/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, kể từ ngày 1-1-2009 “doanh nghiệp thành lập từ một dự án đầu tư tại KKT (được thành lập theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ) được áp dụng mức thuế suất ưu đãi 10% trong thời hạn 15 năm (Điều 15), được miễn thuế 4 năm, giảm 50% số phải nộp trong 9 năm tiếp theo (Điều 16)”. Trong khi đó, hiện tại về mặt pháp lý vẫn chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào quy định về sự thành lập “chính thức” cửa khẩu Móng Cái. Bên cạnh đó, QĐ 99 cũng không đề cập tới chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các doanh nghiệp hoạt động tại thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái.  

Đối với chính sách thu hút cán bộ có trình độ, năng lực đến làm việc tại TP Móng Cái, các ưu đãi liên quan tới lương, nhà ở và các phúc lợi xã hội khác, cũng như ưu đãi giảm thuế thu nhập cá nhân quy định trong QĐ 99 còn tương đối chung chung, mang tính chủ trương.

Nếu so sánh với một số KKT tự do đang phát triển thành công trên thế giới như Thâm Quyến, Dubai và Incheon thì rõ ràng thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái đang thiếu rất nhiều yếu tố tạo nên sự phát triển thần kỳ. Chỉ có một yếu tố duy nhất được coi là lợi thế tương đồng với một số KKT tự do nói trên là TP Móng Cái nằm ở vị trí địa lý chiến lược. TP Móng Cái hứa hẹn đóng vai trò quan trọng, là thị trường trung chuyển giữa các nước ASEAN với Trung Quốc.

Theo kinh nghiệm quốc tế, hiện tại, các yếu tố mà thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái cần phải có để nhanh chóng trở thành một trung tâm phát triển kinh tế của vành đai kinh tế ven biển vịnh Bắc Bộ, đó là: Hệ thống cơ sở hạ tầng hoàn chỉnh và đồng bộ, một quy hoạch các phân khu chức năng rõ ràng nhằm đảm bảo cho sự liên kết và hỗ trợ phát triển giữa các phân khu với nhau theo hướng bền vững; có thể chế hành chính và kinh tế hiện đại hay một chính sách ưu đãi đặc biệt (hơn hẳn so với các khu vực khác) và tạo ra một vị thế cạnh tranh độc nhất của địa phương để đủ sức hấp dẫn, lôi kéo các dự án động lực hay một số công ty hàng đầu thế giới. Trong một loạt các yếu tố mà thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái đang thiếu đó, có rất nhiều yếu tố có lẽ ngay bản thân chính quyền TP Móng Cái và người dân địa phương khó có thể tự giải quyết được. Tuy vậy, trong phạm vi ở cấp địa phương, UBND TP Móng Cái trước mắt có thể chỉ đạo, phối hợp để triển khai thực hiện tốt QĐ 99. Do nguồn lực ngân sách Nhà nước và nguồn huy động từ bên ngoài còn hạn chế, cần phải rà soát, cân nhắc kỹ việc ưu tiên sử dụng nguồn lực đó như thế nào cho thật hiệu quả. Đối với danh mục 26 công trình quan trọng cần đầu tư từ nay tới năm 2020, cần xem xét kỹ thứ tự ưu tiên các công trình. Thành phố cần nghiên cứu và đề xuất một số cơ chế, chính sách ưu đãi đặc biệt, trong đó có thể đề xuất một mô hình thể chế hành chính hiện đại phù hợp với nhu cầu phát triển, trình Chính phủ xem xét, quyết định; nghiên cứu kinh nghiệm của một số mô hình KKT tự do thành công (chẳng hạn như khu JAFZA (Dubai) và Incheon (Hàn Quốc)) trong việc lập quy hoạch phát triển các phân khu chức năng để làm sao đảm bảo sự tương trợ và gắn kết chặt chẽ giữa các phân khu này.

PGS.TS Lê Xuân Ba
(Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư)