Sức bật từ các khu kinh tế cửa khẩu

Theo định hướng phát triển, Quảng Ninh được đặt mục tiêu phát triển thành một trong những trung tâm đầu mối trao đổi hàng hoá và dịch vụ giữa ASEAN - Trung Quốc và trở thành động lực phát triển mạnh của vùng Đông Bắc Tổ quốc. Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, tỉnh ta đã xác định kinh tế cửa khẩu là một trong những động lực quan trọng để đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Một góc thành phố cửa khẩu Móng Cái.

Phát huy vai trò động lực

Trong những năm gần đây, Quảng Ninh đã nỗ lực thực hiện chiến lược của Đảng và Nhà nước về xây dựng và phát triển khu kinh tế cửa khẩu nhằm phát huy cao nhất các nguồn lực để phát triển kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng, hội nhập quốc tế  và mang lại sự phát triển vượt bậc của công nghiệp, thương mại - du lịch và khẳng định vai trò hạt nhân phát triển của Vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc.

Với các lợi thế về địa lý, hiện Quảng Ninh là tỉnh được Chính phủ cho thành lập nhiều khu kinh tế nhất trong cả nước, với Khu kinh tế Vân Đồn cùng 3 Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái, Hoành Mô - Đồng Văn và Bắc Phong Sinh. Hoạt động các khu kinh tế cửa khẩu đã tạo tiền đề quan trọng để phát triển kinh tế địa phương, ổn định đời sống nhân dân vùng biên giới. Đây là điều kiện quan trọng thuận lợi để tỉnh thúc đẩy các hoạt động giao lưu kinh tế, phát triển thương mại, dịch vụ, du lịch với tỉnh Quảng Tây và các địa phương khác của Trung Quốc, các nước trong khu vực nói chung. Các địa phương biên giới Móng Cái, Hải Hà, Bình Liêu đã rất chú trọng mối quan hệ hợp tác với các địa phương trong Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây - Trung Quốc, coi đây là một đối tác chiến lược trong hợp tác cùng phát triển. Trên cơ sở các chủ trương, cơ chế chính sách của hai Nhà nước, chính quyền địa phương hai tỉnh - khu đã tạo được những điều kiện và cơ hội thuận lợi nhất cho việc mua bán, trao đổi hàng hoá và xuất nhập khẩu hàng hoá giữa hai bên. Hiện tại, trên địa bàn tỉnh có khoảng trên 500 hộ thương nhân Trung Quốc kinh doanh thường xuyên tại các khu kinh tế cửa khẩu của Móng Cái, Hoành Mô - Đồng Văn và Bắc Phong Sinh.

Hoạt động xuất nhập khẩu trên địa bàn có bước phát triển và đã đạt được một số thành tựu, kim ngạch xuất khẩu bình quân đầu người từ năm 2007 đã đạt trên 1.000USD và từ đó đến nay Quảng Ninh luôn đứng trong tốp các tỉnh có kim ngạch xuất khẩu cao của cả nước. Trong đó, thương mại biên giới của tỉnh chiếm tỷ trọng khá cao, trên 50% so với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của tỉnh.

Cú hích vùng Đông Bắc  

Hướng đến mục tiêu xây dựng Móng Cái thành một khu kinh tế cửa khẩu phát triển gồm các khu du lịch, đô thị, thương mại dịch vụ, khu công nghiệp, khu chế xuất…, những năm gần đây Móng Cái đã được Chính phủ, tỉnh quan tâm đầu tư toàn diện tạo một diện mạo đô thị mới, thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn và góp phần quan trọng trong việc mở rộng, đẩy mạnh quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc và các nước ASEAN - Trung Quốc.

Theo thống kê, trong những năm gần đây kinh tế - xã hội của TP Móng Cái có bước phát triển nhanh, toàn diện, duy trì tốc độ tăng trưởng cao. Tổng sản phẩm trên địa bàn giai đoạn 2007-2010 đạt 5.399,3 tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng bình quân 5 năm là 14,35%/năm. Thu nhập bình quân đầu người năm 2010 (theo giá thực tế) đạt 1.511 USD/người. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực, các ngành dịch vụ phát triển nhanh, chiếm tỷ trọng cao. Văn hoá, xã hội có nhiều tiến bộ, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ của nhân dân và từng bước tương xứng với sự phát triển kinh tế. Lĩnh vực văn hoá, thông tin, truyền thông, thể dục thể thao ngày càng phát triển, mở rộng. Tổng vốn đầu tư toàn xã hội là 3.798,5 tỷ đồng, tăng bình quân 12%/năm. Trong đó, ngân sách nhà nước đầu tư 865 tỷ đồng còn lại là của các cá nhân, doanh nghiệp. Hiện nay, trên địa bàn khu kinh tế cửa khẩu có 25 dự án đầu tư nước ngoài có vốn đăng ký trị giá đạt 278,8 triệu USD, 700 doanh nghiệp ngoài quốc doanh và gần 6.380 hộ kinh doanh hoạt động trong các lĩnh vực khác nhau.

Trong 5 năm  qua, Móng Cái đã được đầu tư 460 công trình với tổng giá trị 1.028 tỷ đồng, quan tâm xây dựng kết cấu hạ tầng phát triển kinh tế - xã hội, chú trọng các công trình trọng điểm như: Chỉnh trang đô thị, giao thông, trường học, trạm y tế, các công trình phục vụ hoạt động xuất nhập khẩu, đầu tư xây dựng hệ thống điện, cấp, thoát nước, vệ sinh đô thị. Đến nay, đưa vào sử dụng cảng Núi Đỏ, cảng container Thác Hàn với tổng kinh phí trên 140 tỷ đồng. Hầu hết các cảng đã được đầu tư trang thiết bị đủ điều kiện bốc xếp, vận chuyển hàng hoá chuyển khẩu, chuyển tải. Hàng năm bốc xếp đạt trên 1,6 triệu tấn hàng hoá.

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ trên cơ sở định hướng phát triển TP Móng Cái và KCN - cảng biển Hải Hà, hiện nay tỉnh đang phối hợp cùng tổ công tác của Chính phủ nghiên cứu, đề xuất trình Thủ tướng Chính phủ chấp thuận cơ chế, chính sách đặc thù đối với KCN - cảng biển Hải Hà trên cơ sở sáp nhập KCN - cảng biển Hải Hà vào Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái để thành lập KKT Móng Cái - Hải Hà.

Tăng cường thu hút đầu tư   

Trong những năm qua, mặc dù đã được Nhà nước quan tâm đầu tư nhưng hạ tầng giao thông, cơ sở vật chất trên địa bàn khu kinh tế còn nhiều yếu kém, bất cập. Một số hạng mục công trình then chốt dự kiến như Quy hoạch chi tiết, sân bay, cảng biển, đường trục chính, hệ thống cung cấp điện đường đảo Vĩnh Trung - Vĩnh Thực, bến cập tàu Vạn Gia - Vĩnh Thực, cụm xử lý nước hồ Tràng Vinh, nhà máy xử lý rác thải, cầu Bắc Luân 2 (giai đoạn I), cảng Dân Tiến, đường cao tốc từ KCN - cảng biển Hải Hà đi Móng Cái... mới dừng ở quy hoạch chung hoặc ở chủ trương đầu tư. Bên cạnh đó, công tác quản lý cũng còn tồn tại nhiều bất cập chưa đi vào nền nếp, quy củ. Trong nhiều năm công tác quản lý về đất đai, quy hoạch, xây dựng tại địa bàn các khu kinh tế cửa khẩu chưa chặt chẽ, dẫn đến tình trạng lấn chiếm đất đai, sử dụng đất sai mục đích làm nhà ở trên đất nông nghiệp, đất lâm nghiệp. Việc giao đất trồng rừng sai đối tượng và vượt hạn mức, xây dựng sai quy hoạch hoặc không có quy hoạch vẫn xảy ra. Công tác kiểm tra, đôn đốc và cấp phép xây dựng cho các tổ chức có công trình xây dựng tại các khu kinh tế này vẫn chưa triệt để... nên khó khăn trong việc giải phóng mặt bằng, tạo ra quỹ đất sạch để triển khai đầu tư các dự án. Do vậy, diện mạo các khu kinh tế cửa khẩu vẫn chưa rõ nét, chưa hấp dẫn thu hút được các nhà đầu tư do hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội chưa đáp ứng yêu cầu. Hiện nay, do nhu cầu về vốn để xây dựng kết cấu hạ tầng thiết yếu các khu kinh tế rất lớn, trong khi nguồn lực đầu tư từ ngân sách Trung ương và địa phương có hạn, nguồn phân bổ từ ngân sách cho phát triển khu kinh tế còn rất hạn chế. Cơ chế, chính sách ưu đãi áp dụng cho phát triển các khu kinh tế cửa khẩu cũng chưa nhất quán và chưa có những chính sách ưu đãi đặc thù mang tính đột phá nhằm kích thích thu hút đầu tư trong nước và ngoài nước, đặc biệt là chính sách về ưu đãi đầu tư để thu hút các dự án có quy mô lớn mang tính động lực.

Có thể  thấy, tốc độ phát triển các khu kinh tế cửa khẩu của tỉnh chậm, chưa tương xứng với tiềm năng thế mạnh. Với mục tiêu phát triển các khu kinh tế cửa khẩu trở thành các địa bàn động lực có sức lan toả, lôi kéo sự phát triển cho cả vùng kinh tế thì các địa phương này cần được tập trung nguồn lực của cả trung ương và địa phương nhiều hơn. Đặc biệt là việc tập trung đầu tư các công trình trọng điểm như cảng biển Vạn Gia, cảng Dân Tiến, cảng Núi Đỏ, khu vực cảng Hải Hà để hình thành hệ thống cảng biển của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ.

Lê Hải