Phát triển du lịch cộng đồng dựa trên giá trị văn hóa truyền thống

Không chỉ có lợi thế về cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, Quảng Ninh còn có truyền thống lịch sử, truyền thống văn hóa vô cùng phong phú. Đây cũng chính là tiền đề quan trọng để tỉnh đầu tư thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng (DLCĐ) với những nét đặc trưng giàu bản sắc văn hóa của địa phương. Qua đó, xây dựng Quảng Ninh trở thành một điểm đến hấp dẫn với đa dạng các loại hình du lịch, đáp ứng tốt nhất nhu cầu tham quan, nghỉ dưỡng của du khách trong và ngoài nước.

Từng bước phát huy lợi thế

Gần 10 năm triển khai và phát triển mô hình du lịch sinh thái, DLCĐ, khu du lịch Làng quê Yên Đức (TX Đông Triều) đã không còn xa lạ với nhiều du khách. Đặc biệt, nơi đây còn là một trong những lựa chọn hàng đầu của du khách quốc tế khi muốn trải nghiệm DLCĐ tại Quảng Ninh.

Khu du lịch làng quê Yên Đức hấp dẫn du khách bởi chính khung cảnh, không gian thanh bình, yên ả, mộc mạc, mang đậm bản sắc văn hóa của làng quê Bắc Bộ. Đến với nơi đây, du khách không chỉ được thưởng ngoạn không khí trong lành, hít hà mùi lúa mới, thong dong đạp xe trên những con đường nhỏ uốn quanh làng, qua những bụi tre già xào xạc nghiêng mình trong nắng, mà còn được trải nghiệm các hoạt động một ngày làm nông dân với việc xay thóc, giã gạo, úp nơm, bắt cá, làm vườn; xem múa rối nước, tìm hiểu và được các diễn viên hướng dẫn thực hành nghệ thuật múa rối nước và thưởng thức những món ăn bình dị, đặc trưng của làng quê.

Du khách tham quan, trải nghiệm tại khu du lịch làng quê Yên Đức (Đông Triều). Ảnh: Phan Hằng

Xuất phát từ việc khai thác hiệu quả chất liệu, bản sắc văn hóa đặc trưng của làng quê đồng bằng Bắc Bộ cùng sự đầu tư bài bản, Khu du lịch Làng quê Yên Đức đã trở thành một trong những mô hình DLCĐ đầu tiên và thành công nhất của tỉnh, với các sản phẩm và dịch vụ được phát triển theo thời gian và đến nay đã hoàn thiện.

Vài năm gần đây, Bình Liêu cũng là địa phương được nhắc đến khá nhiều với các mô hình DLCĐ khi từng bước khai thác hiệu quả nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số địa phương. Với 96% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số (chủ yếu là dân tộc Dao, Tày, Sán Chỉ), Bình Liêu có thế mạnh lớn trong phát triển DLCĐ dựa trên giá trị văn hóa truyền thống. Tuy chưa có sự đầu tư bài bản, chuyên nghiệp như Làng quê Yên Đức, song với sự vào cuộc tích cực của địa phương, Bình Liêu đã bước đầu tạo dấu ấn với du khách bốn phương. Thông qua các hoạt động lễ hội, tuần văn hóa du lịch được tổ chức thường niên như Ngày hội Kiêng gió, Hội hát Soóng cọ, lễ hội đình Lục Nà, Hội hoa Sở, hội Mùa vàng... được tổ chức với rất nhiều hoạt động trải nghiệm nếp sống, sinh hoạt của bà con đến các trò chơi dân gian đã góp phần quảng bá, giới thiệu văn hóa đặc sắc của đồng bào vùng cao.

Homestay A Dào (xã Đồng Văn, huyện Bình Liêu) là địa chỉ lưu trú được khách du lịch yêu thích bởi những trải nghiệm văn hóa độc đáo.

Cùng với đó, địa phương đang tập trung xây dựng các mô hình bảo tồn giá trị văn hóa các dân tộc: Bản văn hóa người Tày ở Đồng Thanh (xã Hoành Mô), bản văn hóa người Dao ở Nà Nhái (xã Vô Ngại), Sông Moóc (xã Đồng Văn), hình thành các cơ sở lưu trú, homestay đặc sắc, có dấu ấn riêng biệt... Tại các địa điểm này sẽ khôi phục, tạo điều kiện cho du khách trải nghiệm các nét sinh hoạt cộng đồng của bà con dân tộc để tìm hiểu giá trị, nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số ở Bình Liêu...

Ngoài Đông Triều, Bình Liêu, Quảng Ninh có nhiều tiềm năng về tài nguyên du lịch, có điều kiện tự nhiên, văn hóa để phát triển DLCĐ và đã triển khai tạo những kết quả bước đầu tại một số địa phương như: Quảng Yên, Tiên Yên, Ba Chẽ, Hải Hà, Đầm Hà... Ngoài mô hình Làng quê Yên Đức còn có mô hình Hợp tác xã dịch vụ du lịch chèo đò đưa khách tham quan Vịnh Hạ Long, Ban du lịch sinh thái cộng đồng đảo Quan Lạn...

Chợ phiên Đồng Văn (Bình Liêu) luôn thu hút du khách đến tham quan, mua sắm mỗi dịp lễ hội.

Tạo sức bật phát triển cho du lịch cộng đồng

Trong những năm qua, các mô hình DLCĐ phát triển dựa trên giá trị văn hóa truyền thống ở các địa phương trên địa bàn tỉnh đã nhận được sự quan tâm của chính quyền, người dân các địa phương và sự phối hợp tích cực từ du khách. Song trên thực tế, các mô hình vẫn còn manh mún, chưa bền vững, chưa được khai thác, phát triển tương xứng với tiềm năng bởi hệ thống cơ sở vật chất, hạ tầng giao thông phục vụ phát triển DLCĐ còn thiếu đồng bộ, đội ngũ nhân lực thiếu và yếu...

Để khắc phục những mặt còn hạn chế, phát huy mạnh mẽ lợi thế DLCĐ, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 4839/QĐ-UBND ngày 29/12/2020 phê duyệt Đề án phát triển du lịch cộng đồng bền vững trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Mục tiêu của đề án hướng đến: Phát triển DLCĐ theo hướng bền vững, có trọng tâm, trọng điểm, góp phần bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống, nhất là bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số; phát huy giá trị các di tích văn hóa - lịch sử, danh lam thắng cảnh; góp phần nâng cao chất lượng đời sống văn hóa, tinh thần, vật chất của người dân đồng thời thay đổi nhận thức về sinh kế để giảm nghèo bền vững. Đồng thời, phát triển DLCĐ theo hướng đa dạng và chuyên nghiêp; không mang tính cạnh tranh lẫn nhau và phải có tính liên kết, kết nối chặt chẽ thông qua sự hấp dẫn của những sản phẩm đặc thù, đặc trưng riêng góp phần thúc đẩy du lịch phát triển... Phấn đấu đến năm 2025, Quảng Ninh đón 1,7 triệu lượt khách nội địa và 1,1 lượt khách quốc tế (khách DLCĐ). Tổng thu từ hoạt động DLCĐ đạt 6.000 tỷ đồng và tạo ra 4.200 việc làm.

Du khách trải nghiệm đánh bắt cá theo mô hình thí điểm du lịch sinh thái cộng đồng tại đảo Quan Lạn (Vân Đồn). Ảnh: Việt Anh

Trên cơ sở đánh giá, phân tích tiềm năng, hiện trạng hạ tầng, định hướng phát triển sản phẩm, không gian DLCĐ của Quảng Ninh được xác định chia thành 3 phân khu chính. Trong đó, không gian du lịch phía Đông định hướng phát triển DLCĐ dựa trên giá trị văn hoá bản địa vùng miền núi và sinh thái khu vực ven biển phía Đông, tập trung vào các địa phương: Bình Liêu, Ba Chẽ, Tiên Yên, Đầm Hà, Móng Cái. Không gian du lịch phía Tây định hướng phát triển DLCĐ kết hợp du lịch nông nghiệp, làng nghề truyền thống, du lịch tâm linh, du lịch sinh thái, tập trung vào các địa phương: Đông Triều, Uông Bí, Quảng Yên, Hạ Long (khu vực Hoành Bồ cũ). Không gian du lịch trung tâm bao gồm TP Hạ Long và huyện Vân Đồn với mục tiêu là trung tâm thu hút khách du lịch, là địa điểm kết nối với các địa phương.

Để đảm bảo việc phát triển các điểm DLCĐ có tính khả thi cao, tránh trùng lặp, đảm bảo sự kết nối với các địa bàn trung tâm du lịch, đề án cũng đã xác định 9 khu vực ưu tiên phát triển DLCĐ tại 8 địa phương gồm: DLCĐ thôn Bản Cáu, thôn Ngàn Pạt (xã Lục Hồn) và điểm DLCĐ tại thôn Khe Vằn, thôn Lục Ngù (xã Húc Động) của huyện Bình Liêu; Khu văn hóa dân tộc thiểu số vùng cao Quảng An huyện Đầm Hà; Điểm du lịch sinh thái Thác Pạc Sủi gắn với làng văn hóa dân tộc Dao Thanh Phán xã Yên Than (Tiên Yên); DLCĐ Hải Sơn, xã Hải Sơn (Móng Cái); Du lịch sinh thái cộng đồng đảo Quan Lạn (Vân Đồn); Khu bảo tồn văn hóa người Dao, thôn Sơn Hải, xã Nam Sơn (Ba Chẽ); Mô hình trải nghiệm tìm hiểu văn hóa truyền thống đồng bào dân tộc Dao Thanh Y, thôn Khe Sú 1, thôn Khe Sú 2, thôn Nam Mẫu 2 (xã Thượng Yên Công), TP Uông Bí; DLCĐ nông nghiệp xã Tiền An (TX Quảng Yên).

Vẻ đẹp vùng cao Đại Dực, đặc sắc văn hoá của bà con dân tộc Sán Chỉ hấp dẫn du khách về tham quan, khám phá. Ảnh: Tạ Quân

Cùng với đó, Sở Du lịch cũng tiếp tục tham mưu cho tỉnh xem xét ban hành các chính sách hỗ trợ phát triển DLCĐ như hỗ trợ quy hoạch, đầu tư hạ tầng tại các điểm phát triển DLCĐ; hỗ trợ xây dựng và phát triển sản phẩm du lịch; hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực du lịch; hỗ trợ công tác xúc tiến, quảng bá du lịch...

Tin tưởng với những định hướng quy hoạch, đầu tư bài bản, cụ thể, bám sát với định hướng phát triển du lịch chung của tỉnh mà Đề án đề ra sẽ là tiền đề tạo sức bật cho DLCĐ Quảng Ninh bứt phá mạnh mẽ và bền vững trong thời gian tới.

Nguyễn Dung

Để du lịch cộng đồng phát triển bền vững Ông Phạm Văn Hoài, Phó Chủ tịch UBND huyện Tiên Yên: “Tạo sự gắn kết chặt chẽ giữa địa phương, doanh nghiệp và những người làm du lịch cộng đồng” Trong loại hình du lịch nào thì sự gắn kết, phối hợp giữa địa phương, doanh nghiệp và người dân đều là yếu tố quan trọng. Đặc biệt, đối với du lịch cộng đồng chỉ khi có sự tham gia của người dân trong khu vực cùng chia sẻ lợi ích, trách nhiệm thì mới có thể phát triển bền vững được. Riêng đối với huyện Tiên Yên, trong năm 2021, huyện sẽ tăng cường huy động các nguồn lực từ ngân sách nhà nước, đầu tư của doanh nghiệp, sự tham gia của người dân để đầu tư phát triển một số điểm du lịch cộng đồng đặc sắc trên địa bàn như: Phố đi bộ Tiên Yên, Du lịch cộng đồng văn hóa dân tộc Sán Chỉ gắn với mùa vàng Đại Dực, thác Pạc Sủi gắn với văn hóa dân tộc Dao Thanh Phán, Làng văn hóa dân tộc Tày, Đồng Đình, Phong Dụ, chợ phiên Hà Lâu..... Đặc biệt, huyện sẽ quan tâm khuyến khích người dân địa phương tham gia vào làm du lịch cộng đồng tạo được các sản phẩm du lịch cộng đồng khác biệt, hấp dẫn cho du khách khi tới Quảng Ninh nói chung và Tiên Yên nói riêng. Ông Vi Ngọc Nhất, Phó Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Bình Liêu: “Phát huy vai trò nòng cốt, trung tâm của người dân trong phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương” Bình Liêu là địa phương với 96% là đồng bào dân tộc thiểu số với truyền thống văn hóa đặc sắc, đặc trưng. Đó cũng chính là thế mạnh riêng có của địa phương trong phát triển du lịch cộng đồng. Vì vậy, việc phát huy vai trò nòng cốt, trung tâm của người dân, huy động người dân tự giác, tự nguyện, tích cực tham gia phát triển du lịch chính là yếu tố quan trọng để tạo chuyển biến, thúc đẩy du lịch cộng động tại địa phương. Bởi chính người dân tham gia đầu tư, chung sức phát triển du lịch, được hưởng lợi từ hoạt động du lịch thì họ càng nâng cao ý thức hơn trong việc gìn giữ, bảo tồn văn hóa truyền thống của địa phương, dân tộc, trở thành những nhân tố quan trọng để không ngừng quảng bá, giới thiệu về nét đẹp văn hóa, thế mạnh du lịch của địa phương. Đồng thời, tạo việc làm, nguồn thu nhập ổn định, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội chung của địa phương. Bà Nguyễn Thị Hương Thảo, du khách TP Thái Nguyên: “Luôn quan tâm vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái” Tôi cũng đã từng có cơ hội đến nhiều điểm du lịch cộng đồng ở một số địa phương trong cả nước. Hầu hết, ý thức gìn giữ bảo vệ môi trường của người dân cũng như du khách đều khá tốt song cũng không thể tránh được hết tình trạng xả rác chưa đúng quy định, nhất là tại các khu du lịch có nhiều hoạt động trải nghiệm vận động leo đồi, núi hay những không gian thiên nhiên rộng. Cùng với đó, các điểm, khu du lịch cộng đồng thì thường gắn liền với khu dân cư để tạo điều kiện cho du khách được trải nghiệm các hoạt động trong đời sống sinh hoạt, văn hóa của người dân bản địa. Do đó, các hoạt động phát triển du lịch cũng sẽ ít nhiều gây áp lực lên môi trường tùy từng mức độ. Vì vậy, các đơn vị quản lý tổ chức các điểm du lịch cộng đồng luôn phải siết chặt công tác bảo vệ môi trường, cũng như tích cực tuyên truyền, vận động chính du khách nâng cao ý thức bảo vệ và tự giác thu gom rác nếu có. Ông Phạm Hải Quỳnh, Chủ tịch Hội Du lịch cộng đồng Việt Nam: “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phát triển du lịch cộng đồng” Khi mà du lịch càng phát triển thì yêu cầu, đòi hỏi về chất lượng nhân lực phục vụ du lịch sẽ càng cao. Riêng đối với du lịch cộng đồng – mô hình du lịch phát triển dựa vào nguồn nhân lực là chính người dân địa phương, chủ yếu còn làm theo kinh nghiệm, theo bản năng, chất lượng dịch vụ do người dân cung cấp nên vẫn còn những hạn chế nhất định. Cần xác định rõ việc đào tạo nguồn nhân lực cho du lịch nói chung, du lịch cộng đồng nói riêng, không phải là trách nhiệm của bất cứ riêng sở, ban, ngành nào, mà là của toàn xã hội, trong đó, vai trò then chốt nằm ở chính sự tham gia và ý thức của những người làm du lịch. Do đó, chính người làm du lịch cộng đồng cần tự trang bị không chỉ về kỹ năng, kiến thức văn hóa, ngoại ngữ, giao tiếp khả năng xử lý tình huống mà cần cả sự tự tin, năng động, đam mê với du lịch.  Duy Khoa (Thực hiện)