Bài 1 - Cu Ba: Dành những gì tốt nhất cho du lịch

Từ ngày 13 đến 25/10 vừa qua, Đoàn công tác của tỉnh do đồng chí Nguyễn Văn Đọc, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh dẫn đầu đã tới Hoa Kỳ và Cu Ba với nhiều nội dung, trong đó tìm hiểu sâu về phát triển du lịch.

Cu Ba và Hawaii rất đẹp: Cảnh sắc thiên nhiên biển đảo tươi đẹp, kiến trúc công trình rực rỡ, xây dựng, khai thác các sản phẩm du lịch hiệu quả. Đặc biệt môi trường sinh thái được bảo vệ, giữ gìn nghiêm túc. Bên cạnh đó, nét đẹp văn hóa, nhất là nét đẹp văn hóa trong con người, đã đưa 2 địa danh đạt thành công vượt trội trên thế giới.

Lịch sử để lại những giá trị kiến trúc vượt thời gian

Chúng tôi đến Cu Ba sau những chuyến bay dài qua nửa vòng trái đất. Mặc dù ai cũng thấm mệt vì những chuyến bay liên tiếp, song ai nấy trong đoàn như tỉnh hẳn ra khi chiếc xe du lịch đưa cả đoàn vào sâu thủ đô Havana. Ai cũng thực sự ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của quốc đảo.

Đồng chí Nguyễn Văn Đọc, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh trò chuyện với người dân Cu Ba ở khu pháo đài cổ El Morro.

Cu Ba nằm giữa vịnh Caribe, biển Mexico và Đại Tây Dương, diện tích tự nhiên gấp 18 lần Quảng Ninh, dân số gấp 10 lần (11,3 triệu dân), có hơn 200 vịnh, 250 bãi biển, 9 di sản văn hóa và di sản thiên nhiên thế giới đã được UNESSCO công nhận từ năm 1982 đến 2008. Cu Ba khí hậu nhiệt đới, không có mùa đông, là nơi nghỉ dưỡng lý tưởng cho nhiều quốc gia vùng ôn đới, nhất là Canada.

Được Hoa Kỳ quy hoạch đô thị trong thời gian Cu Ba còn dưới sự bảo trợ (từ đầu đến giữa thế kỷ 20) và xây dựng nhiều công trình kiến trúc, nên ở khu mới đô thị Havana có nét đẹp hiện đại, khỏe khoắn và vuông vức như qui hoạch và kiến trúc đặc trưng của Hoa Kỳ.

Ngay sau khi đến thủ đô, Đoàn chúng tôi tranh thủ đến một số địa danh, trong đó có Pháo đài El Morro- nơi trấn giữ cửa biển của thủ đô. Cho đến ngày nay, Havana vẫn giữ tục lệ cứ vào 9 giờ tối người dân lại làm lễ bắn một phát đại bác – trước kia là báo hiệu cho tàu bè và đóng cửa thành. Đường đến pháo đài này phải đi qua eo biển, nhưng rất bất ngờ là thủ đô Havana đã có đường ngầm vượt qua eo biển được xây dựng từ những năm 1950 của thế kỷ trước. Xe đi qua là gặp trạm thu phí cũng được xây ngay cùng thời gian với đường hầm để thu phí. Tuy nhiên, nhà đầu tư vừa xây xong thì cách mạng Cu Ba thắng lợi (1/1/1959), và từ đó đến nay mọi xe đi lại đều miễn phí.

Đất nước Cu Ba rực rỡ sắc màu. Ảnh: Internet

Đoàn công tác chúng tôi công nhận ra ngay từ khi đến Cu Ba đó là cơ sở hạ tầng giao thông và quy hoạch đô thị rất văn minh, khoa học và tương đối đầy đủ. Ngay từ việc xây dựng hầm ngầm qua eo vịnh rất hiện đại và là phương thức giao thông cực kỳ hữu ích, bền vững nhất cũng đã có nhiều năm nay. Chúng tôi chợt liên tưởng và tràn đầy mong muốn một thời gian rất gần nữa, Quảng Ninh cũng cần xây dựng được hầm qua vịnh Cửa Lục, mới đạt được tầm nhìn chiến lược, là công trình lưỡng dụng và để lại những giá trị bền lâu có thể sử dụng cho nhiều đời sau.

Càng đi sâu vào thủ đô, tới những khu phố cổ chúng tôi thực sự thấy Cu Ba đẹp rực rỡ. Trong gần 400 năm là thuộc địa của Tây Ban Nha, Tây Ban Nha đã cùng người dân Cu Ba để lại vô số các công trình kiến trúc từ nhà dân ở, đến quảng trường, công trình văn hóa, tượng đài, nhà máy, khách sạn, nhà hàng... đều phong cách kiến trúc Maroc và châu Âu. Vô giá hơn là được nhân dân Cu Ba bảo tồn hoàn hảo và làm cho sống động vì vẫn đang sử dụng tất cả. Thời gian phôi pha trên màu sơn, bào mòn các khung cửa cỗ, hoen gỉ những khung cửa sắt chỉ càng làm tăng vẻ cổ kính và lại càng nâng cao giá trị kiến trúc mà thôi.

Thực tế ngày càng đông người châu Âu đến Cu Ba du lịch cũng là bởi đây như ở giữa châu Âu của thế kỷ 17, 18, 19 mà bản thân nhiều nước châu Âu cũng không còn bảo tồn được như Cu Ba nữa.

Nhân dân coi trọng gìn giữ môi trường

Không chỉ xanh vì biển bao quanh, mà khắp quốc đảo cỏ cây tốt tươi, xanh biếc. Cây từ đường phố đến những mảnh vườn xinh xắn trước cửa nhà dân, trong đó nhiều cây cổ thụ gốc hàng chục người ôm, tuổi đời có dễ hàng trăm năm.

Các hướng dẫn viên ở Cu Ba cho biết: Mặc dù nguyên vật liệu để sửa sang đa số nhà cửa đang xuống cấp hoặc đồ gia dụng đang thiếu nhiều, song Cu Ba quản lý chặt chẽ rừng, cây để bảo vệ môi trường và giữ nguồn nước ngọt lâu dài cho quốc đảo. Nếu người dân vi phạm, ngoài bị phạt còn phải trồng bù lại cây cho cộng đồng.

Đường phố ở Cu Ba luôn được giữ sạch, đẹp. Ảnh: Internet

Dù được cho biết như thế, nhưng cả đoàn chúng tôi không khỏi bất ngờ khi đi thăm một khu rừng rộng tới 170 km2, rất nhiều gốc cây hàng chục người ôm, dây leo chằng chịt cổ kính hoang dã giữa thủ đô Havana.

Bốn bề là biển cả mà Cu Ba vẫn giữ được các khu rừng để cân bằng hệ sinh thái cho thấy nước bạn đặc biệt quan tâm đến giữ gìn môi trường sinh thái. Dạo phố trên những chiếc xe ô tô cổ còn nguyên vẹn vỏ, có chiếc sản xuất từ năm 1923 và  đi thăm khu rừng này là sản phẩm du lịch. Chúng tôi thấy du khách phấn khích hò reo trên xe, khách xe này vẫy khách xe kia, hết sức thích thú.

Một số anh em trong Đoàn tự hỏi nhau: Bây giờ Quảng Ninh phải có giải pháp giảm bớt diện tích trồng rừng keo đi, trồng các loại cây lâu năm có giá trị, thì chắc, 60-70 năm nữa rừng ở Quảng Ninh cũng được thế này. Lúc đó các thế hệ sau cũng sẽ làm du lịch được như Cu Ba hôm nay.

Ở Cu Ba 4 ngày, đi được khá nhiều nơi, chúng tôi thấy, mặc dù nhiều nhà cửa xuống cấp, vôi vữa trên tường bong tróc, nhiều cửa sổ, hàng rào hoen gỉ không có sơn để sơn lại... nhưng không thấy có rác thải bừa bộn hay bụi bặm trên đường, không khí tinh khiết và sạch sẽ.

Trên con đường bao biển El Malecon - niềm tự hào của người dân Lahabana, rất đông du khách và người dân dạo chơi tản bộ; nhộn nhịp những cánh chim biển chao liệng hay lũ chim đi lại thảnh thơi cùng bước chân con người vì giờ bắt đầu  mùa chim di cư. Ngoài đại dương lồng lộng nhưng không có thuyền đánh cá. Không có tự do buôn bán hải sản như ta. Chỉ có các doanh nghiệp nhà nước mới được phép khai thác theo kế hoạch hạn chế để đảm bảo nguồn lợi thủy sản và để đảm bảo một số qui định khác của đất nước.

Chúng tôi cũng thêm hiểu là, để giữ gìn môi trường và hạn chế tối đa tác động vào hệ sinh thái tự nhiên cho dù thực phẩm cho nhu cầu nhân dân còn chưa đủ đầy, xong các bạn không chỉ giữ rừng, mà bảo tồn, không săn bắn chim trời hay đánh bắt hải sản theo kiểu “biết ra sao ngày sau”.

Ở Việt Nam mình, ngẫm lại chúng tôi thấy rằng, đúng là từ trước đến giờ không có mấy ai để tâm xem mỗi năm thả được bao nhiêu nguồn giống thủy sản. Chỉ thấy trong các báo cáo là đánh bắt được bao nhiêu và kế hoạch đánh bắt năm sau phải xác định cao hơn năm trước mà thôi.

Ở Cu Ba không thấy có biển quảng cáo trên phố hay bất cứ đâu. Nếu là nhà hàng khách sạn, cơ quan, nhà máy thì chỉ một biển nhỏ treo trên tường rất giản dị. Nếu nhà nào có dân đứng xếp hàng ngoài vỉa hè thì đó là cửa hàng. Mọi cửa hàng nằm từ cửa trở vào trong nhà. Trên vỉa hè chỉ có du khách, người dân đi dạo và nhạc công trình diễn nồng nhiệt các vũ điệu Mỹ la tinh cho du khách nghe.

Từ Cu Ba ta có thể thấy rằng, không phải cứ kinh tế, xã hội chưa phát triển hay đang phát triển là xã hội chưa ngăn nắp, môi trường chưa sạch sẽ sinh thái được. Mà sinh thái, môi trường, sạch sẽ, ngăn nắp hay ô nhiễm, lộn xộn... tuyệt đối đều từ ý thức của người dân trong sự định hướng, rèn rũa, quản lý chặt chẽ của cộng đồng, xã hội mà thôi. Quảng Ninh năm 2017 lấy chủ đề công tác là năm văn hóa văn minh kỷ luật kỷ cương là nhìn rất rõ vấn đề.

Dành những gì tốt nhất cho du lịch

Về thể chế kinh tế, Cu Ba hôm nay như Việt Nam chúng ta tầm 30 năm về trước. Cứ qua mấy tuyến phố lại có một cửa hàng kiểu “mậu dịch quốc doanh”. Chúng tôi thấy người dân xếp hàng chờ lĩnh lương thực nhà nước vẫn cấp phát cho mọi công dân những nhu cầu tối thiểu nhất (như chế độ tem phiếu xưa của ta).

Mặc dù diện tích đất nông nghiệp bằng khoảng 25% của Việt Nam nhưng hiện Cu Ba phải nhập khẩu khoảng 70% nhu cầu lương thực cho đất nước (gạo từ Việt Nam, sữa và thực phẩm từ Brazil... ) trong khi có 3,6 triệu ha đất nông nghiệp bỏ hoang. Giá thịt lợn được bán trong các cửa hàng là khoảng 0,49 USD cho 1 pound (= 0,44 kg). Lương bình quân người lao động khoảng từ 20-50 USD/tháng. Hướng dẫn viên cho đoàn chúng tôi cho biết lương của giáo sư tiến sĩ y khoa được khoảng 50 USD một tháng.

Trên đường đi thành phố Varadero- trung tâm du lịch ở vịnh Caribe, chúng tôi thấy ở một khu đất ven đường có 3, 4 chiếc xe rất cũ đang đỗ. Cô hướng dẫn viên cho biết đó là 1 bến xe khách liên tỉnh. Cô cho biết, việc bắt xe khách chạy liên tỉnh nhiều khi chờ đến 3 ngày mới có chỗ. Tìm mua được 1 mặt hàng phục vụ cho sinh hoạt bình thường có khi cũng phải vài ngày! Nhà ở của nhân dân được nhà nước cấp tới 90%, song phần nhiều đã xuống cấp mà chưa được sửa chữa.

Tuy vậy, dường như có những hình ảnh khác nhau. Hàng hóa phục vụ cho du lịch lại rất đầy đủ. Du khách đều thuê được xe du lịch thuộc diện sang nhất hiện nay trong các công ty nhà nước có nhà vệ sinh riêng trên xe. Có nhiều loại du thuyền khác nhau để du khách thuê vui chơi nghỉ dưỡng trên biển. Có du thuyền như tàu du lịch trên vịnh Hạ Long nhưng sức chứa được tầm 20 người. Có du thuyền to tầm khoảng một phần ba phà Bãi Cháy xưa cho 50-70 du khách. Mặc dù nhân dân không được đánh bắt hải sản nhưng du khách có thể lặn biển ngắm đáy biển thậm chí được săn cả tôm hùm và săn cá.

Thực đơn đa số các nhà hàng cho du khách đều có những thực phẩm tươi ngon nhất: tôm hùm, thịt bò, rau cải mầm, thịt lợn, thịt gà, rượu rum , xì gà... được các nông trại, nông trang tập thể tuyển chọn, cung cấp.

Xì gà Cu Ba.

Chúng tôi có đến thăm nhà máy sản xuất xì gà PaTagas và được  dẫn qua các phân xưởng khác nhau. Ban đầu là nơi có những người phụ nữ to béo ngồi dỡ từng lá xì gà đang ủ trong những chiếc thùng ra rồi vắt chồng từng lá sang hai bên đùi. Lá chuyển lên chỗ quấn. Lá xì gà từ khi thu hái đến khi ra sản phẩm qua hơn 100 công đoạn sản xuất truyền thống, được biết, không cải tiến gì trong khoảng 200 năm qua và cần thời gian đến hơn 3 năm mới ra thành phẩm! Xung quanh các phòng quấn xì gà bảo vệ canh phòng khá nghiêm ngặt. Nhà nước cung cấp tất cả nguyên vật liệu và hạt giống cho nông dân trồng cây xì gà và thu lại 90% sản phẩm tốt. 10% lá kém chất lượng còn lại, nhà nước trả công cho nông dân.

Giữa đời sống nhân dân với những dịch vụ cho khách du lịch đúng là rất khác biệt. “Người dân Cu Ba thấy sao không” - Tôi tò mò hỏi cô hướng dẫn viên. Cô cho biết: "Người dân Cu Ba chân thật, nghiêm túc và nồng hậu, được giáo dục và thực lòng họ rất tự nguyện vì điều đó!”.

Chúng tôi thêm hiểu rằng: Đằng sau những gì tốt nhất, thật nhất mà du khách có được để hài lòng là những ưu tiên rất mực của người dân Cu Ba và chính phủ dành cho du khách.  Nó không chỉ đơn thuần là vì mục tiêu lợi ích thu lại, mà ai trong chúng tôi cũng cảm nhận đó là sự tự nhiên, như đã trở thành văn hóa của con người Cu Ba vậy. Văn hóa này không chỉ giúp Cu Ba có được uy tín, thành công nhất định trong hơn 50 năm Hoa Kỳ cấm vận kinh tế, mà cũng là để chính nhân dân Cu Ba thương yêu, cùng nhau vượt qua những khó khăn về vật chất, giữ được sự ổn định, niềm tin yêu trong cuộc sống, góp lại thành ổn định cho toàn xã hội.

Từ du lịch và dịch vụ bảo đảm được lương thực, giáo dục và y tế miễn phí

Sau khi Liên Xô cũ không còn, các nguồn viện trợ và cung ứng hàng hóa 2 chiều giữa Cu Ba - Liên Xô cắt giảm hầu hết, Cu Ba đã sớm chuyển trọng tâm từ sản xuất mía đường, niken sang phát triển du lịch, y tế và giáo dục.

Từ năm 1996 du lịch đã vượt qua ngành mía đường trở thành ngành thu ngoại tệ lớn nhất cho đất nước (năm 1994 thu 2,4 tỷ USD).  Không chỉ phát huy mọi giá trị du lịch sẵn có từ thiên nhiên, kiến trúc, văn hóa, con người, mà Chính phủ Cu Ba đã sớm làm giàu tài nguyên du lịch bằng thành công vượt trội trên lĩnh vực y tế, để phát triển loại hình du lịch kết hợp nghỉ dưỡng và chữa bệnh.

Tổ chức Y tế thế giới xếp Cu Ba nằm trong các nước có y tế phát triển nhất thế giới; Quốc đảo có tới 267 bệnh viện và 42 phòng khám, có 20 trường đào tạo cán bộ y tế, có khoảng 10.000 nhân lực trong ngành công nghệ sinh học; có khoảng 39.000 nhân viên, chuyên gia y tế làm việc ở 157 quốc gia trên thế giới.

Cu Ba đã nghiên cứu và phát triển loại hình du lịch nghỉ dưỡng chữa bệnh bằng các bệnh viện chuyên điều trị bệnh cho người ngoại quốc. Hằng năm, có rất đông khách du lịch (Châu Âu, Mỹ La tinh, Canada...) đến Cu Ba nhằm cả mục tiêu khám chữa bệnh với chất lượng tương đương nước mình nhưng giá cả thấp hơn khoảng 80%...

Tổ chức Y tế thế giới xếp Cu Ba nằm trong các nước có y tế phát triển nhất thế giới.

Các đồng chí lãnh đạo trong Đoàn công tác đều khẳng định, quốc đảo Cu Ba đang tràn đầy tiềm năng tài nguyên thiên nhiên giàu có bởi nhiều năm nay không vì nhu cầu trước mắt mà khai thác cạn kiệt; Cu Ba tràn đầy năng lượng từ con người văn hóa, văn minh, nghiêm túc, chất phác của người châu Âu và nồng hậu, mạnh mẽ của người Mỹ La tinh. Niềm tin vào con người với nhau và với xã hội khiến cuộc sống yên ấm và thanh thản hơn.

Vì vậy, ai đến Cu Ba mà chẳng mong có điều kiện quay trở lại. Một số du học sinh Việt Nam đã lựa chọn ở lại quê hương cách nửa vòng trái đất, với mức lương biết trước chỉ là như thế và cuộc sống còn bộn bề khó khăn như đang trải nghiệm.

Từ năm 2004, Cu Ba đã đứng trong 57 quốc gia có ngành du lịch phát triển nhất thế giới. Năm 2016, Cu Ba đón 4 triệu lượt khách quốc tế, doanh thu 2 tỷ USD (đương khoảng 44.000 tỷ đồng). Du lịch đã thành ngành kinh tế mạnh nhất, đóng góp 45% thu ngân sách nhà nước Cu Ba. Năm 2014, Cu Ba công bố 200 dự án mời gọi đầu tư trong đó có tới 55 dự án phát triển du lịch.

Mặc dù khi tạm biệt Cu Ba, Đoàn chúng tôi đã thu hái được nhiều kiến thức và hiểu thêm nhiều cách làm du lịch rất gần gũi với Quảng Ninh. Nhưng ai cũng có phần lưu luyến và thực sự mong có ngày được quay lại quốc đảo tươi đẹp để tìm hiểu, cảm nhận và trả lời sâu hơn những câu hỏi về cách mà một đất nước bồi đắp được sự bình an, thanh bình, lo xa cho tương lai bằng y tế và giáo dục, tạo dựng được sự phát triển bền vững trong muôn vàn khó khăn.

Thảo Nguyên

Bài 2: Hawaii: Giữ ngọn lửa "Thiên đường du lịch"