Độc đáo phong tục đón Tết của người Dao Thanh Phán

Cứ mỗi độ xuân về, khi hoa đào, hoa mơ nở rộ trên sườn đồi thì cũng là lúc người Dao Thanh Phán của huyện Ba Chẽ tạm gác lại mọi công việc sản xuất hàng ngày để chuẩn bị vui Tết, đón Xuân. Đồng bào người Dao có nhiều phong tục độc đáo, trong đó có tục ăn Tết nhà lớn mang nhiều nét đặc trưng, thể hiện tính kết nối cộng đồng rất cao.

Bữa cơm Tết nhà lớn của đồng bào Dao chủ yếu là thịt gà .

Theo phong tục, người Dao ăn Tết nhà lớn từ ngày 15/12 âm lịch. Tết nhà lớn được tổ chức tại gia đình được đặt bàn thờ để thờ cúng tổ tiên. Sau khi ăn Tết nhà lớn xong thì các gia đình khác mới được cúng Tết tại nhà mình.

Nói về ý nghĩa của việc ăn tết nhà lớn, ông Triệu Quay Lịch, thôn Khe Mằn, xã Đồn Đạc cho biết: Người Dao chúng tôi ăn Tết sớm hơn các dân tộc khác. Chúng tôi thường ăn Tết nhà lớn vào dịp cuối năm, để cúng tổ tiên và trả lễ đầu năm, đây là cũng là dịp để con cháu trong gia đình, dòng họ xóa bỏ hết những mâu thuẫn trong năm cũ, đón chào một năm mới vui vẻ hơn, đoàn kết hơn để cùng nhau phát triển kinh tế.

Theo phong tục, các gia đình khác khi đến dự Tết nhà lớn đều mang theo một con gà để góp lễ cúng tổ tiên, vì trong mâm cơm cúng của người Dao Thanh Phán, lễ vật không thể thiếu đó là gà luộc. 

Khác với các dân tộc khác, đồng bào Dao không gói bánh chưng vuông mà thường gói bánh chưng dài.

Để phục vụ lễ cúng nhà lớn phái có đủ 3 mâm cỗ cúng: 1 mâm cúng tổ tiên, 1 mâm cúng những người đàn ông đã khuất và 1 mâm trả lễ đầu năm. Mâm cỗ cúng của đồng bào dân tộc người Dao rất đơn giản gồm: gà luộc và bánh chưng, nếu không có bánh chưng có thể thay bằng cơm trắng. Trong lễ cúng tổ tiên, người Dao không dùng hương để đốt mà dùng vỏ cây hương lấy từ trong rừng về phơi khô, khi làm lễ thì bỏ vào một cái bát nhỏ. Mỗi lần đốt một cái vỏ cây lại phải dùng một viên than hồng để đốt cùng, cho đến khi nào cái chén đầy than và vỏ hương mới thôi.

Sau khi tất cả những lễ vật được bày trước bàn thờ gia tiên, thầy cúng được gia đình mời về, đại diện cho gia chủ báo cáo quá trình một năm lao động; mời tổ tiên và những người thân đã khuất về ăn tết với gia đình, cầu xin tổ tiên phù hộ cho mọi người được khoẻ mạnh không ốm đau, bệnh tật, cầu cho mọi sự may mắn và sự bình an đến với mọi người, cầu cho mưa thuận, gió hoà mùa màng bội thu, chăn nuôi trâu bò, lợn gà phát triển. Sau khi cúng xong thì lễ vật được mang xuống dọn ra mâm cho con cháu cùng ăn.

Tết đến, xuân về cũng là dịp để chị em phụ nữ Dao được khoe những bộ quấn áo mới do chính mình thêu thù. Ngay từ nhỏ những em gái đã được mẹ dạy cho cách mua len, chọn vải, dạy cho đường tà nếp chỉ để thêu thùa, may vá để gìn giữ trang phục truyền thống và cũng để các em thêm hiểu, thêm yêu và thêm tự hào với bản sắc của dân tộc mình.

Nói về nét cải tiến trong trang phục của Dao, bà Triệu Thị Bẩy nói: Trang phục của dân tộc Dao chúng tôi rất đẹp. Hiện nay, trang phục của chúng tôi có cải tiến như mũ đội đầu không còn được người Dao chúng tôi bắt buộc phải dùng. Nhưng chúng tôi sẽ cố gắng giữ gìn bộ trang phục truyền thống của dân tộc mình.

Việc ăn Tết nhà lớn của người Dao là không chỉ dịp để các thành viên trong gia đình nghỉ ngơi, sum họp sau một năm lao động vất vả. Mà còn là dịp để người cao tuổi và con cháu cùng nhau ôn lại truyền thống bản sắc văn hoá của dân tộc mình, cùng hát những làn của dân tộc đã có từ lâu đời, mang đậm chất trữ tình đằm thắm, trong sáng và giản dị của tâm hồn người Dao. Nội dung của các bài hát đều đề cao tinh thần lao động, sáng tạo, lẽ sống, phép ứng xử, ca ngợi cuộc sống tươi đẹp, tình yêu đôi lứa, răn dạy những điều hay, lẽ phải…

Chia tay với không khí Tết nhà lớn của đồng bào người Dao Thanh Phán, không khí của một mùa xuân mới đang tràn ngập khắp các bản làng. Đồng bào người Dao nói riêng, các dân tộc huyện Ba Chẽ nói chung đang chào đón một năm mới với hy vọng hạnh phúc hơn, ấm no hơn và quan trọng nhất là những nét đẹp văn hoá mang đậm bản sắc dân tộc của người Dao được gìn giữ, bảo tồn cho các thế hệ mai sau.

Thùy Loan (Đài TT-TH Ba Chẽ)