Ban Quản lý Vịnh Hạ Long - Những ngày xưa ấy...

Tác giả thời tham gia tuyên truyền về Vịnh Hạ Long hơn 20 năm trước...

Vịnh Hạ Long trong “cơn lốc” mở cửa...

Vịnh Hạ Long - Vịnh biển rộng hơn 1.500 cây số vuông, có gần 2.000 hòn đảo là một vịnh biển đẹp, rất đẹp. Cách nay hơn 500 năm, thi hào Nguyễn Trãi đã gọi nó là kỳ quan: “Kỳ quan đất dựng giữa trời cao”… Và đến năm 1962, Nhà nước ta đã xếp hạng là Di tích danh thắng cấp quốc gia; năm 1994, Hạ Long được Thế giới công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới bởi vẻ đẹp của nó và vào năm 2000, được công nhận lần thứ 2 với giá trị ngoại hạng toàn cầu về địa chất - địa mạo. Sau đó, năm 2011, trong một cuộc bầu chọn mang tầm thế giới, Vịnh Hạ Long đã lọt vào danh sách là 7 kỳ quan thiên nhiên đẹp nhất của hành tinh…

Vịnh biển đẹp Hạ Long vạn triệu năm cứ thế êm đềm trôi qua… Cho mãi đến cuối những năm 80 của thế kỷ XX, nước ta vào giai đoạn được gọi là “bung ra”, để biến đổi căn bản xã hội chuyển từ bao cấp sang kinh tế thị trường, từ “bế quan toả cảng” sang “mở cửa”, thì Kỳ quan Hạ Long bị xáo động, bởi ngày càng nhiều du khách tới thăm trong khi Vịnh chưa chuẩn bị được gì nhiều để đón tiếp.

Tôi nhớ những năm trước 1995 có mấy chuyện nổi cộm xảy ra trên Vịnh. Đó là việc ngư dân tự động tìm hang động mới trên Vịnh, sau đó “kinh doanh” khi khách du lịch muốn vào thăm. Thực ra các hang động được gọi là mới này ngư dân đã biết từ lâu, nhưng từ trước tới những năm đó người ta không mấy chú ý, nay có thể kiếm được tiền thì tranh giành nhau đứng ra quản lý, kinh doanh, do đó mà gây ra lộn xộn. Đó là chuyện lặn xuống biển bẻ san hô, leo lên các đảo đào cây cảnh v.v. để bán cho du khách. Đỉnh điểm của sự lộn xộn này (quãng những năm 1994-1996), Toà án nhân dân tỉnh Quảng Ninh đã phải đưa một vụ án điểm ra xét xử, xử phạt nặng một số đối tượng về tội phá hoại di tích… thì mọi chuyện mới lắng xuống.

Ngoài ra còn là chuyện “bung ra” đóng tàu thuyền để đón khách thăm Vịnh. Do chưa có sự quản lý thống nhất, giá tiền thăm Vịnh tuỳ đặt, lượng khách chưa nhiều nên diễn ra cảnh tranh giành khách dẫn đến xô xát... 

Lễ khởi công xây dựng Trung tâm văn hoá nổi Cửa Vạn - một dự án thành phần của dự án Bảo tàng sinh thái Hạ Long. (Trong ảnh: Bên trái là ông Per G. Stavnum, Đại sứ quán Na Uy tại Việt Nam; bên phải là ông Shiu-Kee Chu, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam và người đứng giữa là ông Nguyễn Văn Quynh, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh thời điểm ấy).

Sau khi Ban Quản lý Vịnh Hạ Long (BQLVHL) thành lập (9-12-1995), do có hoạt động ráo riết và liên tục của cán bộ, nhân viên của Ban, những chuyện nổi cộm trước đó dần lắng xuống rồi chấm dứt. Bắt đầu những công việc mới nhằm ổn định trật tự trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị Di sản Vịnh Hạ Long. Rõ nhất là việc làm sao cho mọi người hiểu cần phải bảo vệ Hạ Long, giữ gìn nguyên vẹn, cấm xâm hại; chuyện xây dựng đường đi lối lại ở hang động gây lo ngại sợ phá hỏng cảnh quan Vịnh. Rồi việc nước thải phải được xử lý trước khi đổ ra biển; việc di dời ngư dân khỏi một số cửa hang v.v..

Bảo tàng sinh thái Hạ Long ra đời...

Năm 2002, Chính phủ phê duyệt dự án Bảo tàng sinh thái Hạ Long (BTSTHL), một cơ sở khoa học cốt lõi cho công cuộc bảo tồn và phát huy giá trị vùng Vịnh theo hướng bền vững. Ngày đó, Bảo tàng sinh thái là khái niệm rất mới, không chỉ ở Việt Nam mà còn ở nhiều quốc gia trên thế giới. Đây là phương pháp tiếp cận tiên tiến của ngành Bảo tàng học thế giới đến việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản. Bảo tàng sinh thái là một bảo tàng mở ngoài trời, nơi có các giá trị văn hoá và tự nhiên độc đáo tiêu biểu mà chủ nhân của nó chính là những cộng đồng cư dân đang sinh sống và làm chủ. Với phương châm lấy con người làm trung tâm, đưa con người hoà nhập cùng môi trường văn hoá và thiên nhiên, BTSTHL sẽ góp phần hình thành một nền kinh tế phát triển bền vững, tạo ra các sản phẩm, dịch vụ từ sự kết hợp các giá trị văn hoá và tự nhiên đem lại lợi ích cho cộng đồng. Mặt khác, Bảo tàng sinh thái sẽ tác động tích cực, làm thay đổi quan niệm của con người đối với môi trường, giúp họ hiểu đầy đủ các giá trị của di sản để có những hành động thiết thực trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản cho muôn đời sau.

Cây cầu cho khách du lịch thăm hang Thiên Cung và Đầu Gỗ những năm du lịch Vịnh Hạ Long mới phát triển.

Nội dung dự án BTSTHL gồm Trung tâm BTSTHL và 12 đề tài ngoài trời. Trung tâm BTSTHL - nơi trưng bày, giới thiệu về khu vực di sản, có khu nhà bảo tàng chính; trung tâm tư liệu; trung tâm quản lý dữ liệu và hệ thống thông tin địa lý GMS; xưởng nghệ thuật; bể cá; khu vườn quần xã động thực vật cạn Hạ Long v.v. 12 đề tài ngoài trời gồm: Trung tâm văn hoá nổi Cửa Vạn; Nhóm di chỉ khảo cổ Mê cung; Đảo sinh thái Ngọc Vừng; Khám phá Soi Sim; Núi Bài Thơ - ngọn núi của thơ ca; Bạch Đằng - một biểu tượng của tự do; Sinh thái học và ngành Than; Hệ thống khách sạn sinh thái; Nghề đóng tàu thuyền truyền thống; Trẻ em; Phụ nữ; Thanh niên Quảng Ninh trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị Di sản Vịnh hạ Long.

Lấy con người làm trung tâm, đưa con người hoà nhập cùng môi trường văn hoá và thiên nhiên - Đó là ý tưởng xuyên suốt của dự án BTSTHL; đó cũng là cách tốt nhất để bảo tồn và phát huy giá trị của Vịnh Hạ Long.

Thời những năm 70, 80, khi du lịch chưa phát triển, người dân TX Hồng Gai (nay là TP Hạ Long) vẫn thường ra chân các đảo đá trên Vịnh Hạ Long để tắm như thế này.

Và câu chuyện về ông Trưởng BQLVHL ngày ấy...

Đó là ông Nguyễn Văn Tuấn, hiện đương nhiệm chức Tổng cục trưởng Tổng Cục du lịch, người được giao trách nhiệm là Trưởng BQLVHL đầu tiên. Hồi ấy, tôi còn là một phóng viên chuyên về lĩnh vực văn hoá - văn nghệ của Báo Quảng Ninh nên thường tiếp xúc nhiều với ông mỗi khi đi viết bài về Vịnh Hạ Long. Tôi thấy ông là một người thông minh, có cá tính, quyết đoán. Ông tự học tiếng Anh để có thể giao tiếp thành thạo với người nước ngoài, tự học lái xe, học lái xuồng cao tốc… Cũng thấy ông có vẻ khá sốt ruột khi người khác được giao việc mà không hoàn thành đúng thời hạn, hoặc không hoàn thành nổi. Thế là nhiều việc ông “tự làm lấy cho nhanh”. Có những việc, ông quyết đoán đưa ra, quyết đoán làm và làm thành công, không nhất thiết phải có người khác. Bởi thế những sự lộn xộn vùng Vịnh sớm chấm dứt và dần vào nền nếp. Được như ngày hôm nay, có một số tuyến, tour du lịch, đặc biệt trong đó có các tuyến thăm một số hang động nổi tiếng trong vùng Vịnh bảo đảm an toàn cho khách, chính là nhờ có vai trò của vị Trưởng BQLVHL này.

Rồi thì, tháng 8-2003, một dự án thành phần của BTSTHL: Trung tâm văn hoá nổi Cửa Vạn, do BQLVHL làm chủ đầu tư, đã được Na Uy tài trợ 410.000 USD. Tháng 5-2006, dự án hoàn thành. Tôi nhớ hồi triển khai xây dựng Trung tâm văn hoá nổi Cửa Vạn, ông Shiu Kee Chu, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam cho hay, sau dự án Trung tâm văn hoá nổi Cửa Vạn, BTSTHL còn 11 dự án phát triển khác. “-Vì thế nó là bước khởi đầu rất quan trọng trong việc huy động vốn cho các dự án còn lại. Bởi vậy chúng ta phải thực hiện thật tốt. Nếu làm thành công thì chúng tôi tin không chỉ có Chính phủ Na Uy mà còn nhiều chính phủ các nước khác, các tổ chức, các nhà tài trợ khác trên thế giới sẽ quan tâm đến BTSTHL”.

Một dự án thành phần khác: Dự án Trung tâm BTSTHL, đã được UBND tỉnh phê duyệt địa điểm xây dựng tại khu lấn biển Cột 3…

Dự án BTSTHL đang sôi nổi, vào guồng như thế thì ông Nguyễn Văn Tuấn chuyển đổi đi làm việc khác. Nay như tôi được biết, các dự án thành phần khác hiện vẫn chưa triển khai hoặc có triển khai, nhưng không chỉ do BQLVHL làm, còn có các cơ quan khác, người khác làm và làm không hẳn theo chương trình của dự án tổng thể…

Tôi thấy tiếc về Nguyễn Văn Tuấn. Đến đây thì thấy ngoài sự quyết đoán, ông còn là một người tham vọng. Nhưng theo tôi, nếu không vì tham vọng, nếu ông Nguyễn Văn Tuấn cứ tiếp tục chỉ làm Trưởng BQLVHL thôi, chắc chắn di sản thiên nhiên thế giới này còn có điều kiện phát huy giá trị rực rỡ hơn, đặc biệt là có thể sớm thực hiện thành công dự án BTSTHL.

Thay lời kết: Dự án BTSTHL có còn giá trị...?

Dự án BTSTHL vẫn còn nguyên giá trị và là một hướng đi đúng trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản Vịnh Hạ Long. Ông Nguyễn Văn Tuấn đã chuyển đổi sang làm công tác khác và BQLVHL cũng đã thay đến đời thứ 3 chức Trưởng ban. Tỉnh Quảng Ninh cũng đã thay mấy đời Chủ tịch… Liệu dự án này có tiếp tục được làm đúng và làm được? Để Vịnh Hạ Long phát triển mãi vững bền và phát huy tốt giá trị của mình…

Trần Giang Nam