Vịnh Hạ Long với bài toán bảo tồn và phát triển

“Vấn đề lớn nhất trong quản lý Vịnh Hạ Long là sự xung đột quá lớn giữa bảo vệ, giữ gìn di sản với phát triển du lịch, công nghiệp. Làm sao để vừa giữ gìn được di sản nhưng vẫn phải khai thác hiệu quả để có kinh phí đầu tư trở lại cho việc bảo vệ, gìn giữ Vịnh Hạ Long...” - đồng chí Phạm Minh Chính, Bí thư Tỉnh uỷ đã khẳng định điều này trong cuộc làm việc với Hội đồng Di sản văn hoá quốc gia đầu tháng 9 vừa qua.

Đa dạng về cách làm

Những năm qua, Quảng Ninh đã có nhiều cơ chế chính sách, quy hoạch, quy chế, quy định được ban hành nhằm phục vụ công tác bảo tồn và phát huy giá trị của Vịnh Hạ Long. Ban quản lý Vịnh Hạ Long, đơn vị quản lý nhà nước của di sản đã phối hợp thực hiện trên 20 đề tài nghiên cứu khoa học, từ các giá trị về địa chất, địa mạo, đa dạng sinh học cho đến văn hoá lịch sử, khí hậu, môi trường, thuỷ văn của Vịnh Hạ Long. Trong đó, một số đề tài mới thực hiện gần đây như: “Nghiên cứu, nhân giống trồng thử nghiệm cây Bông Mộc trên vịnh, “Nghiên cứu các quá trình địa chất, địa động lực hiện đại phục vụ quan trắc biến động các hang động và đảo đá trên vịnh, “Điều tra, khảo sát, đánh giá hiện trạng các di chỉ khảo cổ học trên Vịnh Hạ Long”…

Công trình bến cập tàu đảo Ti Tốp đang được triển khai thi công. Ảnh: Thu Hương

Vấn đề giữ gìn môi trường vịnh được đặc biệt quan tâm với hàng loạt giải pháp. Theo đó, việc quan trắc chất lượng môi trường nước Vịnh Hạ Long được làm định kỳ. Cùng với đó là việc tuyên truyền, giáo dục cộng đồng; kiểm tra xử lý các vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường; thực hiện các dự án, đề tài, nghiên cứu ứng dụng các giải pháp, công nghệ tiên tiến để cải thiện môi trường Vịnh Hạ Long; triển khai dự án thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải ven bờ; khảo sát, đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường vịnh; xây dựng phương án thu gom rác thải trên vịnh và vận chuyển về bờ xử lý; xây dựng kế hoạch ứng phó sự cố tràn dầu trên vịnh. Dự án Tuần hoàn tài nguyên có sự tham gia của người dân Hạ Long và dự án Hợp tác kỹ thuật bảo vệ môi trường vịnh có sự tham gia với tổ chức JICA cũng được triển khai.

Những năm qua, 65 dự án, công trình bảo tồn, tu bổ, tôn tạo trên vịnh, có tổng vốn gần 500 tỷ đồng đã được triển khai tại các khu vực động Thiên Cung, hang Đầu Gỗ, hang Sửng Sốt, bãi tắm Ti Tốp, bãi tắm Soi Sim, Trung tâm văn hoá nổi Cửa Vạn… Các công trình, dự án trên cơ bản tuân thủ theo quy hoạch chung, đảm bảo chất lượng, hiệu quả KT-XH, vừa bảo vệ các giá trị tự nhiên, vừa làm tăng giá trị và tính hấp dẫn đối với khách du lịch, góp phần quan trọng phục vụ phát triển du lịch Vịnh Hạ Long. Trong đó, một số công trình mới hoàn thành trong năm 2013 là: Bến cặp tàu Thiên Cung - Đầu Gỗ, đầu tư cơ sở hạ tầng tại hang Thầy, hang Cặp La; hiện đang thi công dự án cải tạo nhà làm việc, sân đón khách, công trình phụ trợ và đường đi khu vực Thiên Cung, Đầu Gỗ; cải tạo, nâng cấp bến cập tàu đảo Ti Tốp…

Công tác tuyên truyền, quảng bá, giáo dục cộng đồng cũng được làm mạnh mẽ. Không chỉ tuyên truyền trong nước, hình ảnh Vịnh Hạ Long còn được quảng bá rộng rãi thông qua các kênh truyền hình quốc tế nổi tiếng như CNN (Mỹ), KMA, TBS (Nhật Bản), Ocean (Canada), KBS (Hàn Quốc)… Cùng với đó là việc đẩy mạnh giáo dục thế hệ trẻ và giáo dục cộng đồng; tiêu biểu như đưa chương trình giáo dục bảo vệ di sản vào trường học từ năm học 2000-2001; dự án con thuyền sinh thái Hạ Long Ecoboat, xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn giáo dục bảo vệ môi trường sinh thái Vịnh Hạ Long, tổ chức ký cam kết bảo vệ di sản cho ngư dân, phát triển mạng lưới cộng tác viên bảo vệ di sản… Đặc biệt, việc triển khai cuộc vận động bầu chọn cho Vịnh Hạ Long là một trong bảy kỳ quan thiên nhiên thế giới đã có hiệu quả thiết thực, góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm các cấp, ngành và người dân tham gia bảo vệ di sản. Triển khai thực hiện Chỉ thị số 11 của UBND tỉnh thời gian qua đã bước đầu hạn chế được tình trạng đeo bám tàu du lịch ăn xin, bán hàng rong, cò mồi, ép giá. Hiện tượng phá đá, chặt cây, lấy nhũ đá, khai thác, mua bán san hô cơ bản được ngăn chặn…

Nỗi lo ô nhiễm

Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả nhưng vấn đề khiến nhiều người lo lắng nhất chính là việc Vịnh Hạ Long vẫn nằm trong khuyến nghị của Uỷ ban Di sản thế giới, nhấn mạnh về môi trường Vịnh Hạ Long. Thực tế, các nguồn gây ô nhiễm chủ yếu đều xuất phát từ khu vực ven bờ vịnh, đặc biệt là từ hoạt động khai thác, chế biến than, chất thải sinh hoạt của dân cư ven bờ, từ tàu thuyền du lịch, hoạt động giao thông, cảng biển, dân cư và nhà bè trên vịnh. Nói về việc này, PGS,TS Trương Quốc Bình, thành viên Hội đồng Di sản văn hoá quốc gia, người từng gắn bó với Vịnh Hạ Long qua 2 lần được công nhận di sản thế giới đánh giá: “Trước đây, Hòn Gai với cảng than mù mịt, đen nhẻm, giờ làm gì có chuyện ấy, nhưng lại là sức ép dân số, ô nhiễm xã hội, dân số, nhân văn...”. Một thành viên khác của Hội đồng bàn rằng: “Nhà máy xi măng đã có rồi, nhưng cần hạn chế trong sản xuất, sau này cũng không thể cứ để như thế, trong khi nguyên liệu phải chở từ nơi xa về. Việc lấn biển cũng đã làm rồi, nhưng có cố gắng để khắc phục, như làm kè bảo vệ, không tiếp tục lấn biển nữa. Nước thải giờ mới xử lý được trên 50% thôi, cần xây dựng một nhà máy xử lý nước, rác thải hiện đại để xử lý triệt để vấn đề môi trường…”.

Bên cạnh đó, vấn đề tổ chức quản lý Vịnh Hạ Long cũng là điều được nhiều người quan tâm, vì nó ảnh hưởng trực tiếp tới hiệu quả bảo tồn, khai thác Vịnh Hạ Long. Ông Trương Quốc Bình cho rằng: “Đây là vấn đề khó, mỗi địa phương gắn với di sản có đặc thù riêng, vì vậy không nên nhất thể hoá mô hình quản lý mà nên tuỳ thuộc điều kiện từng nơi nhưng không thể là đơn vị quản lý nhà nước làm cả hai được”.

Trong cuộc làm việc kể trên, GS-TSKH Lưu Trần Tiêu, Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hoá quốc gia đã cho rằng, đối với vấn đề môi trường, trước mắt, Quảng Ninh hoàn toàn có thể áp dụng các giải pháp thông thường, đơn giản để xử lý nước thải như lắng qua bể sơ cấp, bể tự hoại, xử lý bùn hoạt tính... Do đặc thù Vịnh Hạ Long có quá nhiều đầu mối, do vậy cần có kế hoạch kết nối lại các dự án, đề án triển khai trên vịnh. Với những “sự đã rồi” như sự tồn tại của các nhà máy xi măng chẳng hạn thì cần có giải pháp kỹ thuật để hạn chế các vấn đề về môi trường. Việc di dân làng chài cần lưu ý đến tạo kế sinh nhai cho các hộ này, với số hộ vẫn ở dưới biển phải có giải pháp để vừa phục vụ tốt cho phát triển du lịch vừa đảm bảo về môi trường…

Ngọc Mai