Tất cả chuyên mục
Thứ Sáu, 29/03/2024 09:21 (GMT +7)
Gìn giữ "kho báu" trong lòng di sản
Chủ nhật, 12/01/2020 | 08:51:02 [GMT +7] A A
Bên cạnh giá trị cảnh quan, có một "kho báu" trên vịnh Hạ Long mà nhiều người chưa khám phá và để ý. Đó là giá trị đa dạng sinh học với những đặc điểm nổi bật, cùng hệ sinh thái điển hình của các loài thực vật, động vật đặc hữu chỉ có và chỉ sinh sống ở môi trường vịnh Hạ Long.
Thạc sĩ Ngô Ngọc Hải cùng đồng nghiệp nghiên cứu thạch sùng mí trên vịnh Hạ Long. |
Chuyến đi đáng nhớ và chuyện "kho báu" trên vịnh
Trong chuyến đi khảo sát vịnh Hạ Long dịp cuối năm 2019, chúng tôi được anh Phạm Lê Minh, cán bộ Phòng Nghiệp vụ nghiên cứu BQL vịnh Hạ Long báo tin vui: Công trình nghiên cứu về động vật đặc hữu - thạch sùng mí của thạc sĩ Ngô Ngọc Hải (SN 1991, công tác tại Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam) mà chúng tôi có dịp làm việc cùng, đã được đăng tải trên tạp chí khoa học uy tín Amphibian & Reptile Conservation của Mỹ. Nghiên cứu này được các nhà khoa học quốc tế đánh giá rất cao.
Thành quả này gợi lại trong tôi bao kỷ niệm khó quên về những chuyến khảo sát cùng các chuyên gia và cán bộ nghiên cứu của BQL vịnh Hạ Long. Đặc biệt khiến tôi nhớ nhất là chuyến khảo sát hồi tháng 8/2019 về thạch sùng mí - loài động vật đặc hữu khu vực Hạ Long - Cát Bà. Đó là một ngày hè nắng phủ vàng lên từng con sóng trên vịnh Hạ Long, tôi cùng các chuyên gia, cán bộ Phòng Nghiệp vụ nghiên cứu ra khơi cùng để khảo sát và nghiên cứu về thạch sùng mí, loài động vật mà các nhà khoa học tin rằng chỉ có ở khu vực Hạ Long - Cát Bà. Điểm đến của chúng tôi là đảo Hang Trai ở Cửa Vạn.
Anh Đỗ Tiến Thành, Phó trưởng Phòng Nghiệp vụ nghiên cứu, BQL vịnh Hạ Long, vui vẻ cho biết: Ngoài vẻ đẹp cảnh quan, địa chất, địa mạo, vịnh Hạ Long còn có nhiều giá trị. Đa phần chúng ta và ngay cả người làm công tác nghiên cứu cũng chưa biết hết những bí ẩn và giá trị của đa dạng sinh học trên vịnh Hạ Long. Một trong số đó là những giá trị đa dạng sinh học với những loài động vật đặc hữu, quý hiếm mà chỉ duy nhất hiện diện ở khu vực vịnh Hạ Long. Thạch sùng mí là một ví dụ.
Những câu chuyện thú vị trôi nhanh, thoáng chốc chúng tôi đã tới đảo Hang Trai. Dẫn chúng tôi vào nhà công tác nổi trên mặt vịnh, thạc sĩ Ngô Ngọc Hải, chủ đề tài nghiên cứu chỉ cho tôi con thạch sùng mí lấp lánh, nằm trong hộp tiểu cảnh nhỏ ở góc nhà và cho biết: "Thạch sùng mí chỉ kiếm ăn vào ban đêm, nên có đôi mắt rất lớn, giúp chúng dễ dàng kiếm mồi và phát hiện kẻ thù. Bộ da và đôi mắt được phối màu đẹp đến hoàn hảo, được các nhà khoa học đánh giá rất cao. Với vẻ đẹp của mình, hiện thạch sùng mí Hạ Long - Cát Bà đang bị săn bắt bất hợp pháp làm vật nuôi cảnh và bán sang Trung Quốc. Loài này chỉ sống trong hang đá sâu trên các dãy núi đá vôi, chỉ xuất hiện vào ban đêm, nơi không có ánh sáng để kiếm ăn, nên việc nghiên cứu, đánh giá chúng gặp khá nhiều khó khăn. Để tìm được báu vật này, chúng tôi đã mất nhiều đêm liền lùng tìm ở các hang, vách đá, ngọn núi cao, với phục trang là bảo hộ dày, quần áo, tất kín, tránh côn trùng, rắn rết...".
Mất hàng tuần “ăn nằm” ở hang, đoàn nghiên cứu mới phát hiện ra những cá thể thạch sùng mí đầu tiên. “Lúc đó chúng tôi mừng như bắt được vàng. Thật bõ công sau nhiều ngày sống như Robinson ngoài các đảo đá. Ngày ngủ, đêm đi săn thạch sùng mí, gắn chặt với hang động và đêm tối” - Anh Phạm Lê Minh chia sẻ.
Phát hiện này bước đầu ghi nhận sự phân bố của loài mới tại vịnh Hạ Long, có ý nghĩa rất lớn trong công tác nghiên cứu khoa học. Đây là tiền đề để các nhà khoa học tiếp tục công tác nghiên cứu, bảo tồn loài. Kết quả trên bước đầu hỗ trợ BQL cập nhật dữ liệu về giá trị đa dạng sinh học trên vịnh Hạ Long, đồng thời khẳng định giá trị đa dạng sinh học, với sự xuất hiện của loài động vật đặc hữu quý hiếm này ở khu vực Hạ Long - Cát Bà. Những hoạt động nghiên cứu, phát hiện loài mới đã góp phần làm phong phú thêm tính đa dạng sinh học của vịnh Hạ Long với khoảng 3.000 loài động, thực vật. Đặc biệt là 17 loài động, thực vật đặc hữu, 102 loài quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng được ghi trong Sách đỏ Việt Nam năm 2007; 27 loài có tên trong Danh mục đỏ IUCN được quốc tế đặc biệt quan tâm và bảo vệ.
Có thể thấy, việc nghiên cứu khoa học đã khẳng định thêm giá trị cho di sản vịnh Hạ Long. Bản thân tôi cũng đã nhiều lần tham gia các chương trình nghiên cứu, bảo tồn các loại thực vật đặc hữu. Đáng nhớ nhất có lẽ là chương trình bảo tồn chuyển vị loài cọ Hạ Long, một loài thực vật đặc hữu có hoa vàng tuyệt đẹp. Giai đoạn đó, bảo tồn chuyển vị được thực hiện khi di chuyển các cá thể cọ đã trưởng thành từ những khu vực trồng nhiều sang khu vực khác, có điều kiện tốt hơn như ở đảo Cát Lán, đảo Titov... Mỗi cá thể cọ cao từ 5-7m, khá cồng kềnh và nặng. Thế nhưng công việc này hoàn toàn thực hiện thủ công để đưa lên trồng tại các sườn núi cao, tạo màu xanh cho thảm thực vật và đưa sắc vàng của hoa cọ Hạ Long vào tầm nhìn của du khách. Có lẽ không phải ai cũng hiểu, cũng biết những khó khăn, vất vả của những cán bộ nghiên cứu khi phải xách từng xô nước, phân bón... lên lưng chừng núi chăm sóc cho cây!
Cán bộ BQL vịnh Hạ Long khảo sát đa dạng sinh học trên vịnh. |
Và không ít lần cán bộ nghiên cứu khoa học cũng là người trực tiếp nghiên cứu mẫu, thu gom hạt cọ, hạt cây bông mọc trên các đảo đá về thử nghiệm gieo trồng nhân giống. Việc thử nghiệm ươm trồng cây giống từ hạt được thực hiện ở Trung tâm Khoa học và sản xuất nông nghiệp (phường Minh Thành, TX Quảng Yên).
Tới những dự án "xanh" gìn giữ di sản
Có thể nói, chặng đường 20 năm sau khi được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới lần thứ 2, cũng là chặng đường gìn giữ “báu vật” thiên nhiên đầy gian nan, vất vả. Không chỉ nghiên cứu, bảo tồn phát huy di sản, BQL vịnh Hạ Long đã có nhiều nỗ lực thực hiện các dự án, cách làm, nhằm bảo vệ nguyên vẹn vùng lõi di sản.
Mục sở thị các dự án trên vịnh Hạ Long mới thấy hết việc tôn trọng những giá trị tự nhiên vẫn luôn được đặt ở vị trí trọng tâm. Không phải chỉ ở giai đoạn hiện tại, quay ngược lại thời gian trước, những vật liệu, thiết kế thân thiện với môi trường di sản, hạn chế tối đa sự xâm phạm đến cảnh quan đã được ưu tiên. Dẫn chúng tôi tham quan hang Đầu Gỗ, cán bộ Phòng Dự án, BQL Vịnh Hạ Long, chia sẻ: 100% bậc thang dẫn vào những địa điểm du lịch đều được làm bằng gỗ và được xây dựng khéo léo để tránh những tác động lên nền hang, các cấu trúc địa chất của hang. Có thể nói, chính việc lựa chọn lối thiết kế này vừa mang đến cho du khách sự thoải mái trong cả quá trình tham quan, khám phá, lại vừa giữ gìn tối đa những giá trị của vùng di sản.
Đặc biệt, trong khoảng 5-7 năm gần đây, BQL Vịnh Hạ Long đã sáng tạo, đẩy mạnh thi công những ngôi nhà công tác nổi làm trung tâm điều hành, quản lý trên vịnh. Hiện có 7 nhà xi măng lưới thép (diện tích 70- 90m2) được bố trí ở các trung tâm quản lý như: Hang Cỏ, Cửa Vạn, Vung Viêng... với ưu điểm nổi bật là nhẹ, dễ thi công và đặc biệt là các công trình này sẽ tránh cho việc thi công trên bờ, giảm xâm lấn địa chất. Hơn nữa, chi phí xây dựng giảm 30-40%, chỉ từ 500-700 triệu đồng/nhà, thấp hơn nhiều so với các công trình kiên cố.
Gần đây nhất, đó là việc thành lập Khu bảo tồn đa dạng sinh học vịnh Hạ Long trên đảo Soi Sim, với mục đích bảo tồn những giá trị cốt lõi của vịnh và giới thiệu đến du khách những giá trị đặc hữu của tự nhiên nơi đây. Theo chân anh Nguyễn Văn Chiến (quản lý đảo) đi khảo sát dự án đảo Soi Sim, chúng tôi nhận thấy những vật liệu thân thiện với môi trường hay những kỹ thuật tiên tiến đã được áp dụng triệt để, nhằm bảo vệ nguyên vẹn môi trường. Toàn bộ đường tham quan quanh đảo được thi công bằng gỗ; tránh tối đa việc chặt, xâm lấn hệ thực vật; hệ thống xử lý nước thải theo công nghệ tiên tiến mới nhất của Nhật Bản, rác thải được thu gom về bờ xử lý...
Không chỉ vậy, trong tương lai gần, hàng loạt những dự án năng lượng sạch, hay những công trình được làm từ vật liệu thân thiện môi trường sẽ được BQL vịnh Hạ Long quan tâm triển khai. Hiện nay, dự án thí nghiệm điện năng lượng mặt trời tại Cửa Vạn đã đưa vào hoạt động ở khu nhà điều hành, mở ra thời kỳ vịnh Hạ Long sẽ sử dụng nguồn năng lượng sạch, góp phần giảm thiểu việc sử dụng khoáng sản hóa thạch, giảm khí thải ra môi trường.
Đường đi bằng gỗ thân thiện với môi trường, bảo vệ hệ sinh thái ở dự án đảo Soi Sim. |
Hiện tại, BQL vịnh Hạ Long đang nghiên cứu xây dựng nhà công vụ cho cán bộ quản lý trên vịnh bằng nhựa composite, thay thế vật liệu xi măng cốt thép. Đây là nguyên liệu thân thiện với môi trường, có độ an toàn cao so với sử dụng vật liệu truyền thống. Việc xử lý nước thải cũng đang được BQL nghiên cứu ứng dụng công nghệ Zohkasou của Nhật Bản, sử dụng năng lượng mặt trời thí điểm ở một số điểm trên vịnh...
Cho tới nay BQL vịnh Hạ Long đã triển khai thực hiện trên 20 đề tài nghiên cứu khoa học liên quan đến các lĩnh vực địa chất - địa mạo, đa dạng sinh học, văn hóa - lịch sử. Kết quả nghiên cứu của các đề tài đã được ứng dụng vào thực tiễn công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản, như: Lập hồ sơ khoa học về các giá trị của vịnh Hạ Long; khoanh vùng bảo tồn rạn san hô và một số loài động, thực vật đặc hữu trên vịnh Hạ Long; lắp đặt biển cảnh báo và triển khai các giải pháp nhằm đảm bảo an toàn cho khách du lịch tại những khu vực có nguy cơ sạt lở trên vịnh; phục dựng một số nét văn hóa tiêu biểu của ngư dân làng chài trên vịnh Hạ Long và khai quật, trưng bày các di chỉ khảo cổ, nhằm bảo tồn, gìn giữ giá trị văn hóa - lịch sử, đồng thời tạo sản phẩm du lịch bền vững…
Có thể nói, bên cạnh việc tôn tạo, tu bổ và xây dựng các công trình phục vụ nhu cầu tham quan của du khách, những nhà quản lý di sản đang nỗ lực từng bước để phát triển du lịch Hạ Long hiện đại trên nền tảng môi trường sinh thái và cảnh quan tự nhiên được bảo tồn một cách tối đa. Việc tính toán sử dụng các giải pháp thân thiện, công nghệ mới, hy vọng sẽ đem lại sự thuận tiện, cũng như mở ra hướng phát triển bền vững cho vịnh Hạ Long.
Tạ Quân
[links()]
Liên kết website
Ý kiến ()