Trẻ chậm phát triển trí tuệ - Nhận biết sớm để can thiệp kịp thời

Không ít gia đình chỉ phát hiện trẻ bị chậm phát triển trí tuệ khi con mình đã 3-4 tuổi. Việc phát hiện muộn khiến quá trình hỗ trợ trẻ gặp nhiều khó khăn hơn. Phóng viên Trung tâm Truyền thông tỉnh đã trao đổi cùng bác sĩ Nguyễn Văn Thắng, Trưởng Khoa đơn nguyên tâm bệnh - phục hồi chức năng (Bệnh viện Sản Nhi tỉnh) để làm rõ vấn đề này.

Hỗ trợ vận động cho trẻ chậm phát triển trí tuệ tại Bệnh viện Sản Nhi tỉnh.

- Xin bác sĩ cho biết những dấu hiệu để nhận biết sớm trẻ chậm phát triển trí tuệ?

+ Chậm phát triển trí tuệ là sự khiếm khuyết của sự phát triển hệ thần kinh, biểu hiện trẻ có IQ dưới 70 điểm, suy kém trong hành vi đáp ứng và khởi phát trước 18 tuổi. Ngoài ra, trẻ chậm phát triển trí tuệ có nhiều rối loạn hành vi đi kèm như rối loạn xung động, rối loạn ăn uống, rối loạn giấc ngủ...

Các biểu hiện ở những tuần đầu tiên ngay sau khi trẻ được sinh ra thường có dấu hiệu giống trẻ sinh non như ngủ nhiều, không có nhu cầu bú sữa mẹ. Xu hướng ngủ nhiều có thể kéo dài trong vài tháng, trẻ ít cựa quậy, ít khóc hoặc không khóc. Trẻ ít đưa mắt theo dõi vật chuyển động, ít hoặc không phản ứng với tiếng động (quay đầu về phía có tiếng động hoặc khóc, thay đổi vẻ mặt...). 

Khi lớn hơn, trẻ không đạt được các cột mốc phát triển bình thường, như: Biết ngồi, đi bộ hoặc bò khá muộn; không nói rõ ràng; trí nhớ kém, không thể ghi nhớ; không thể hiểu những điều đơn giản; không thể suy nghĩ logic; gặp khó khăn trong học tập; không tập trung; cư xử như trẻ nhỏ đối với một số bé dù đã lớn; không thể tự quyết định; khó khăn trong việc học các kỹ năng cơ bản như mặc quần áo, đi ngoài hoặc ăn.

Trẻ chậm phát triển trí tuệ cũng có thể có một số hành vi: Phụ thuộc, rối loạn hành vi xung động, rối loạn tâm thần, bướng bỉnh, tự gây thương tích cho bản thân, khó khăn trong việc hành xử xã hội, không kiểm soát được bản thân, gặp khó khăn trong việc chú ý hay tập trung, thiếu tự tin, thụ động, khả năng chịu đựng thấp...

- Xin bác sĩ cho biết về nguyên nhân gây bệnh?

+ Có 2 nhóm nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trẻ chậm phát triển trí tuệ.

Nguyên nhân thực thể (sinh học) bao gồm: Các yếu tố bất thường về gen (hội chứng down, nhiễm sắc thể x mỏng manh, chứng đầu nhỏ...); các yếu tố bất thường chuyển hoá và suy giảm hormon (suy giáp trạng bẩm sinh, các bệnh lý rối loạn chuyển hóa); các yếu tố trước, trong và sau sinh (mẹ bị rubella, giang mai, phóng xạ, nghiện rượu, thuốc lá, xáo trộn cảm xúc nặng làm tăng nguy cơ con bị chậm phát triển trí tuệ); yếu tố sau sinh (sinh non, bệnh não thiếu oxy, động kinh, chấn thương...). Khi còn nhỏ, trẻ mắc phải một số bệnh như: Thủy đậu, sởi, ho gà và cường giáp, viêm màng não, viêm não hoặc do chấn thương não... khiến não bị tổn thương cũng dẫn tới chậm phát triển trí tuệ.

Hỗ trợ hoà nhập cho trẻ chậm phát triển tại Đơn nguyên tâm bệnh - phục hồi chức năng (Bệnh viện Sản Nhi tỉnh).

Nhóm nguyên nhân thứ 2 là do các yếu tố giá đình, văn hoá, như: Gia đình kinh tế kém, không có điều kiện nuôi dạy, chăm sóc, không có nhiều không gian và thời gian để trẻ được học tập và tiếp xúc cái mới; sống trong tình trạng ngược đãi, không được chăm sóc y tế đầy đủ cũng dẫn đến chậm phát triển trí tuệ.

 - Làm thế nào để hỗ trợ trẻ chậm phát triển, thưa bác sĩ?

+ Ngay khi trẻ sinh ra cần được sàng lọc sơ sinh để nhận biết sớm một số bệnh lý như: Suy giáp bẩm sinh, thiếu men G6PD... từ đó điều trị sớm sẽ tránh nguy cơ bị chậm phát triển trí tuệ. Bên cạnh đó, cần tầm soát các mốc phát triển của trẻ theo các mốc 3 tháng, 6 tháng, 9 tháng, 12 tháng, 18 tháng và 24 tháng để phát hiện sớm trẻ chậm phát triển trí tuệ, từ đó có những can thiệp kịp thời.

Điều trị các yếu tố thực thể là nguyên nhân và đi kèm kết hợp can thiệp giáo dục đặc biệt, vật lý trị liệu - phục hồi chức năng trong giai đoạn sớm giúp cải thiện rõ rệt mức độ chậm phát triển trí tuệ và giúp trẻ hòa nhập tốt hơn.

Hiện nay, tại Đơn nguyên tâm bệnh - phục hồi chức năng (Bệnh viện Sản Nhi tỉnh) cũng đang thực hiện chương trình can thiệp sớm giúp trẻ chậm phát triển hòa nhập cộng đồng. Tùy thuộc vào mức độ mà trẻ có thể theo học những chương trình khác nhau.

Vai trò của người thân trong gia đình vô cùng quan trọng với trẻ. Bố mẹ cần dành thời gian quan tâm và chăm sóc con nhiều hơn.

- Xin cám ơn bác sĩ!

Thu Nguyệt (thực hiện)