Nhớ về biên giới 40 năm trước

Cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc 40 năm trước đã khẳng định chân lý là dân tộc Việt Nam sẽ đánh thắng bất kỳ kẻ thù nào một khi chúng xâm phạm bờ cõi.

Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ Pò Hèn.

Ngày ấy, đất nước ta vừa ra khỏi cuộc chiến tranh vô cùng ác liệt kéo dài 30 năm, đang tập trung hàn gắn vết thương chiến tranh và đứng trước vô vàn khó khăn.

Không bao giờ lãng quên

Tuy đã 40 năm qua đi, nhưng trong tâm khảm của tôi thì sự kiện đó chỉ mới như ngày hôm qua.

Ông Hoàng Như Lý, người dân tộc Tày, quê ở huyện Bình Liêu, nguyên là chuẩn úy trinh sát Đồn công an vũ trang 209 Pò Hèn năm xưa. Trong cuộc chiến đấu ác liệt ngày 17/2/1979, ông bị bắt thành tù binh bên kia biên giới, sau 4 tháng giam giữ ông được trao trả về Việt Nam qua cửa khẩu Hữu Nghị Quan (Lạng Sơn). Ông Lý đang sinh sống tại phường Hải Hòa (Móng Cái) đã khẳng định “sẽ không bao giờ lãng quên” với chúng tôi như vậy.

Ông Hoàng Như Lý cúng tất niên cho đồng đội đã hy sinh vào chiều 28 Tết Kỷ Hợi 2019 tại Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ Pò Hèn.

Ngày đầu xuân mới, lúc cùng chúng tôi dâng hương tại Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ Pò Hèn, tôi vẫn nghe thấy lời ông Lý thì thầm cầu mong vong linh Chính trị viên Phạm Xuân Tảo; Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Đồn phó Đỗ Sĩ Họa cùng anh em đồng đội, chị em công nhân Lâm trường và cô Chiêm linh thiêng đã ngã xuống nơi này để bảo vệ đồn, bảo vệ biên giới của Tổ quốc. Rồi ông lặng lẽ ngồi rất lâu bên hai tấm bia khắc tên các liệt sĩ như trò chuyện gì đó...

Ông Lý giới thiệu, Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ Pò Hèn là Di tích lịch sử tiêu biểu nhất trên biên cương trong cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc không riêng của tỉnh Quảng Ninh mà là của lực lượng BĐBP Việt Nam được xây dựng ngay trên nền đồn cũ, chính nơi đây đã diễn ra trận chiến đấu không cân sức của cán bộ, chiến Đồn 209 Pò Hèn. Ở đây, cứ vào ngày 17/2 hằng năm, Đồn Biên phòng Pò Hèn đều tổ chức lễ giỗ chung cho các liệt sĩ.

Ông Lý đã giới thiệu với mọi người, ở phía trong, tựa lưng vào núi Ban Nai là chốt Đồi Quế, nơi diễn ra trận chiến đấu khốc liệt nhất của cán bộ, chiến sĩ Đồn Pò Hèn đến viên đạn cuối cùng. Bên tay trái kia có quả đồi thấp là vị trí anh em từ Trạm kiểm soát cửa khẩu Pò Hèn những buổi tối rút vào và sáng 17/2 đã có 5 chiến sĩ cùng hy sinh tại đó.

Trăn trở vì tuổi cao, những năm qua, ông Lý đã phải đưa các cựu chiến binh biên phòng thế hệ sau này cùng con, cháu của các liệt sĩ đến từng địa điểm, khắc bia ghi dấu chốt quan sát, nơi có 5 liệt sĩ hy sinh, chân chốt Đồi Quế, nơi Chính trị viên Phạm Xuân Tảo, người chỉ huy mới được điều động từ Tây Ninh ra công tác ở Quảng Ninh và về đồn nhận nhiệm vụ chiều ngày 15/2 cùng chiến sĩ Hoàng Tiến Cờ và Vũ Trọng Hiên đã hy sinh…

Di ảnh Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Đồn phó đồn Pò Hèn Đỗ Sĩ Họa.

Những ngày tháng 2 này trên biên giới, đứng bên dòng sông Ka Long, dòng sông được mệnh danh là “nhất giang lưỡng quốc”, tạo thành biên giới tự nhiên Việt Nam-Trung Quốc, tôi lại được nghe các cựu chiến binh Biên phòng cùng cất cao bài hát “Tiếng hát giữa rừng biên cương” của nhạc sĩ Dương Nhâm: “…A…một lòng đã nguyện vì dân anh đi vì mỗi giấc ngủ trẻ thơ/Quản gì dốc thẳm đèo cao anh đi gìn giữ biên cương của ta/Nhân dân yêu thương người chiến sĩ của dân/Rừng xanh âm vang câu ca người chiến sĩ biên phòng yêu dấu/Là la la…”

Nhạc sĩ Dương Nhâm được mệnh danh là nhạc sĩ của biên cương, bởi ông đã từng là chiến sĩ Đồn Biên phòng Si Ma Cai (Lào Cai) và ông đã sáng tác bài hát “Tiếng hát giữa rừng biên cương” cho Đội Tuyên văn của Công an vũ trang Lào Cai năm 1973. Bài hát đó trở thành một trong những bài hát truyền thống của lực lượng Công an vũ trang ngày ấy.

Câu chuyện cảm động về tình đồng đội

Sau ngày 17/2/1979, ở Pò Hèn còn bao chuyện để kể, để nhớ và còn câu chuyện cảm động về tình yêu, tình đồng đội của những người con bất tử.

Đó là câu chuyện về ông Vũ Ngọc Mai, Đại uý, Đồn trưởng 209 Pò Hèn. Sau hơn chục năm xảy ra trận chiến 17/2/1979, ông Mai mới có điều kiện quay lại Pò Hèn. Khi lên thắp hương cho đồng đội trên Đài tưởng niệm, bó hương run run trong tay, trong bộ quân phục bạc màu, ông cứ thắp mãi mà hương không cháy. Sau, ông chắp tay khấn, vì đường xa, vì điều kiện gia đình, không tới viếng thường xuyên được nhưng mối dây gắn bó một thời không sao quên được. Lúc đó, ông đưa bó hương cho người khác thắp lên, nắm hương mới cháy. Khói hương thơm và lời nguyện của người chỉ huy, người đồng đội đã quyện trong sương núi, làm cay mắt, xúc động tất cả mọi người lúc đó.

Đó là tuổi thanh xuân, tình yêu đẹp nảy nở tại Đồn 209 Pò Hèn của liệt sĩ Hoàng Thị Hồng Chiêm (sinh năm 1954, quê phường Bình Ngọc, Móng Cái) ngày nay cùng người yêu là liệt sĩ Bùi Văn Lượng (sinh năm 1953, quê ở TX Quảng Yên) và liệt sĩ Vũ Trọng Hiên (sinh năm 1960, cùng quê với liệt sĩ Bùi Văn Lượng) với cô công nhân Lâm trường Hải Sơn Nguyễn Thị Thê (quê ở huyện Hoành Bồ).

Ông Vũ Ngọc Mai, (đứng giữa) nguyên Đồn trưởng Đồn 209 cùng các CCB của đồn trong dịp tới thắp hương tưởng niệm các liệt sĩ tại Đài tưởng niệm các liệt sĩ Pò Hèn, ngày 27/7/2018.

Cuộc chiến khốc liệt chống quân xâm lược đã cướp đi tuổi thanh xuân của gần hết quân số đồn, của công nhân Lâm trường Hải Sơn nhưng cũng không thể hủy diệt hết mầm xuân.

Vũ Trọng Hùng (sinh năm 1979, hiện ở thị trấn Trới, huyện Hoành Bồ) là con trai liệt sĩ Vũ Trọng Hiên. Ngày liệt sĩ Vũ Trọng Hiên hy sinh thì Hùng vẫn còn trong bụng mẹ. Hai bố con Hùng đã ra được Pò Hèn thắp hương cho các bác, cô chú đã hy sinh cùng bố tại đồn Pò Hèn.

Ngày 6/8/2017, Hùng đã cùng tôi và CCB Nguyễn Đức Tuấn mang trầu cau của gia đình liệt sĩ Bùi Hữu Lượng đến gia đình liệt sĩ Hoàng Thị Hồng Chiêm làm thủ tục kết nối tâm linh. Hành trình cũng bắt đầu từ gia đình nhà trai đem lễ và ảnh liệt sĩ Bùi Văn Lượng từ TP Hạ Long ra TP Móng Cái. Xin dâu xong, nhà trai gửi lại nhà gái ảnh của liệt sĩ Bùi Văn Lượng và rước ảnh chân dung của liệt sĩ Hoàng Thị Hồng Chiêm về gia đình tại TP Hạ Long rồi làm thủ tục đón nhận cô dâu Hoàng Thị Hồng Chiêm chính thức trở thành thành viên của gia đình. Nghi thức cho đám cưới đặc biệt này cũng đầy đủ như bao đám cưới khác, cũng trầu cau, bánh trái, phát biểu của nhà gái, nhà trai, của đồng đội hai liệt sĩ trước sự chứng kiến của họ hàng, bạn bè và những đồng đội cũ của hai bên. Chỉ có điều, khác biệt là hai họ đón dâu, rể là đón nhận hai tấm ảnh chân dung của hai liệt sĩ Pò Hèn.

Ông Hoàng Như Lý đã kể với chúng tôi câu chuyện cảm động đó của đồng đội và con liệt sĩ đã làm được để tri ân, trả nghĩa cho bác Lượng, bác Chiêm, những người đã sát cánh trên trận địa quyết giữ Đồn, giữ từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc.

Nỗi niềm trăn trở…

Mấy năm gần đây, câu chuyện về liệt sĩ Nguyễn Văn Hiện (sinh năm 1958, tại  xã Đức Chính, nay là phường Đức Chính, TX Đông Triều) nhập ngũ vào lực lượng Công an vũ trang Quảng Ninh (nay là BĐBP) tháng 11/1976, hy sinh ngày 17/2/1979 tại Đồn 209 Pò Hèn mới được anh em CCB Biên phòng biết đến.

Cha, mẹ liệt sĩ tự hào về con trai mình đã hy sinh song nỗi buồn chưa biết được mộ phần con trai đang ở đâu thì các cụ vẫn giữ kín suốt hơn 30 năm trời, chỉ đến lúc sắp trở về với tổ tiên thì mới nhắn nhủ đến người đồng đội của con trai mình lúc đó cũng sắp nghỉ hưu.

Tượng liệt sĩ Hoàng Thị Hồng Chiêm đặt tại Trường THCS Bình Ngọc (Móng Cái).

Những cựu chiến binh biên phòng khi biết được câu chuyện đó luôn đau đáu nỗi niềm về hài cốt đồng đội đã hy sinh tại Đồn 209 Pò Hèn sáng 17/2/1979. Tất cả cố gắng tập trung tìm kiếm hài cốt liệt sĩ Nguyễn Văn Hiện, đặc biệt là các chiến sĩ được tăng cường lên Đồn Pò Hèn từ tối ngày 19/2/1979, rồi đề nghị các cơ quan chức năng xác định, tập trung tìm kiếm. Nhiều đồng đội đã dành nhiều thời gian đi tìm hiểu theo lĩnh vực tâm linh và cho rằng liệt sĩ Nguyễn Văn Hiện đã hy sinh vì Tổ quốc trên biên cương, anh không muốn về quê, vẫn còn ở đó và ở đó mãi cùng với đồng đội của mình tiếp tục giữ gìn biên cương Pò Hèn bình yên…

Ông Hoàng Như Lý là thế hệ lớp trước của chúng tôi, mỗi khi gặp, ông đều tâm sự: Mấy năm qua, nghe việc chú Hiện, anh buồn lắm chú ơi, lúc ngủ cũng mơ thấy chú Hiện về thì thầm với anh. Anh em mình phải tìm bằng được chú Hiện đang nằm ở đâu giúp gia đình chú ấy…

Quá trình tìm kiếm, chúng tôi đã gặp được bà Nguyễn Lan Viên (sinh năm 1954, hiện ở phường Hòa Lạc, Móng Cái), là giáo viên và bà Nguyễn Thị Trường (sinh năm 1954, hiện ở phường Trần Phú, Móng Cái) là cán bộ tín dụng ngân hàng trên Pò Hèn trước ngày 17/2/1979. Đó là những người ở TP Móng Cái thường xuyên lặn lội lên Pò Hèn hương khói cho các liệt sĩ hy sinh nơi này.

Bà Viên đã trầm ngâm khi nghe câu chuyện của chúng tôi về liệt sĩ Nguyễn Văn Hiện: Nếu vậy, chú ấy vẫn ở Pò Hèn đấy. Chúng tôi thường xuyên lên Pò Hèn thắp hương, tôi vẫn còn nhớ chú ấy có khuôn mặt tròn, má chú có lúm đồng tiền rất duyên mà. Có lẽ chú ấy không muốn về quê, chỉ muốn ở lại nơi này với chúng tôi…

Và bà Viên, bà Trường cũng sốt ruột liên hệ với những người bạn cũ đã sinh sống, làm việc tại Pò Hèn để cùng lời hứa sẽ cùng ông Lý và các CCB biên phòng tiếp tục tìm kiếm hài cốt liệt sĩ Hiện.
Đã 40 năm qua đi và tôi tin rằng, liệt sĩ Nguyễn Văn Hiện vẫn đang gắn bó với mảnh đất phên dậu của Tổ quốc cùng đồng bào thôn Pò Hèn, xã Hải Sơn và cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Pò Hèn.

Nguyễn Xuân (CTV)