Nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND TP Hạ Long sau sáp nhập

Thực hiện Nghị quyết 837/NQ-UBTVQH14 ngày 17/12/2019 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã thuộc tỉnh Quảng Ninh, từ ngày 1/1/2020, các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã nằm trong phạm vi điều chỉnh của Nghị quyết chính thức thực hiện sắp xếp, sáp nhập. Trong đó, đáng chú ý là việc sáp nhập huyện Hoành Bồ với thành phố Hạ Long.

Sáp nhập huyện Hoành Bồ vào thành phố Hạ Long để mở rộng địa giới hành chính, không gian phát triển thành phố Hạ Long là nội dung lớn, đánh dấu bước ngoặt lịch sử đối với Hạ Long, Hoành Bồ và tỉnh Quảng Ninh. Chủ trương này được các thế hệ lãnh đạo tỉnh qua các thời kỳ đặc biệt quan tâm và đến nay Đảng bộ, chính quyền, nhân dân trong tỉnh đã hiện thực hóa. Quảng Ninh hôm nay có một thành phố thuộc tỉnh lớn nhất cả nước về diện tích với 1.119km², 33 đơn vị hành chính xã, phường, hơn 300.000 dân. Đây không phải là phép cộng đơn giản, mà là cả một quá trình lịch sử phát triển của địa phương và kết tinh từ những nỗ lực trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành bài bản, sáng tạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh; sự quan tâm giúp đỡ, ủng hộ của Trung ương và sự vào cuộc quyết liệt của các sở, ban, ngành, địa phương của tỉnh.

Các đại biểu bỏ phiếu bầu chức danh Chủ tịch HĐND TP Hạ Long nhiệm kỳ 2016-2021. Ảnh: Đỗ Phương

Cụ thể hóa Nghị quyết số 837/NQ-UBTVQH14 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, với tinh thần khẩn trương, nghiêm túc, ngay trong ngày làm việc đầu tiên của năm 2020, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã công bố quyết định thành lập Đảng bộ thành phố Hạ Long và giao nhiệm vụ cho Đảng bộ Thành phố lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện tốt kỳ họp thứ nhất HĐND Thành phố để hình thành bộ máy chính quyền mới.

Ngày 8/1/2020, HĐND thành phố Hạ Long khóa I, nhiệm kỳ 2016-2021, đã trọng thể tổ chức kỳ họp thứ nhất. Đây là kỳ họp có ý nghĩa đặc biệt, là dấu mốc quan trọng, kiện toàn bộ máy HĐND, UBND Thành phố theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Trong không khí trang trọng và nghiêm túc, các đại biểu HĐND Thành phố đã phát huy trí tuệ, nêu cao trọng trách trước cử tri, nhân dân, sáng suốt lựa chọn, bỏ phiếu bầu nhân sự cho bộ máy mới.

HĐND Thành phố Hạ Long tiếp bước hoạt động trong thời điểm Đảng bộ, chính quyền các cấp, ngành, cộng đồng doanh nghiệp và nhân dân thành phố đang tập trung phấn đấu hoàn thành chỉ tiêu nghị quyết đại hội đảng bộ các cấp. Những chủ trương, định hướng, đường lối phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, thành phố được định hướng rõ ràng, kế thừa nhiều thành quả phát triển kinh tế - xã hội, những bài học kinh nghiệm hữu ích xây dựng tổ chức bộ máy và phương thức hoạt động qua các nhiệm kỳ.

Bên cạnh những cơ hội mới, cũng đặt ra không ít những thách thức, đòi hỏi HĐND Thành phố tiếp tục củng cố tổ chức, đổi mới mạnh mẽ phương thức hoạt động, phát huy năng lực, trí tuệ, tâm huyết của mỗi đại biểu và sức mạnh tập thể để giải quyết những vấn đề lớn, có tính chiến lược, đột phá cho sự phát triển chung của thành phố Hạ Long nói riêng, của tỉnh nói chung.

Để nâng cao hiệu quả tổ chức và hoạt động của HĐND Thành phố Hạ Long cần có sự kết hợp của nhiều yếu tố, từ vấn đề thể chế, con người đến các điều kiện cơ sở vật chất... nghĩa là phát huy sức mạnh tổng hợp. Do vậy, các giải pháp đưa ra phải mang tính toàn diện và đồng bộ. Trên cơ sở đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của HĐND Thành phố Hạ Long có thể đưa ra một số giải pháp sau đây:

Một là, tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy đảng đối với HĐND Thành phố

Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng là vấn đề có tính nguyên tắc, quyết định đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND. Thực tế cho thấy, ở đâu cấp ủy đảng nhận thức đúng vị trí, vai trò của HĐND và có phương thức lãnh đạo đúng đắn thì ở đó chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND được nâng lên. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND cần tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy đảng đối với hệ thống chính trị ở địa phương nói chung và HĐND các cấp nói riêng. Trong quá trình đổi mới tổ chức và hoạt động của HĐND Thành phố Hạ Long cần phải đảm bảo sự lãnh đạo toàn diện của Đảng bằng chủ trương, đường lối, nghị quyết và lãnh đạo công tác bầu cử đại biểu HĐND.

Cấp ủy đảng lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ việc bầu cử HĐND, xây dựng, kiện toàn tổ chức HĐND; giới thiệu nhân sự để HĐND bầu vào các vị trí lãnh đạo chủ chốt của HĐND và UBND Thành phố; mỗi chức danh cấp ủy chỉ giới thiệu một người, đồng thời tôn trọng quyền đề cử, ứng cử của các đại biểu HĐND; chỉ đạo việc thành lập đảng đoàn HĐND.

Cấp ủy lãnh đạo về chủ trương, định hướng lớn trong những quyết định quan trọng của HĐND để HĐND thảo luận, quyết định. Về kinh tế - xã hội, ban thường vụ cho ý kiến về những định hướng lớn trong chiến lược và quy hoạch tổng thể về phát triển kinh tế - xã hội, về những chủ trương, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp lớn và những cân đối chủ yếu trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và hằng năm. Về quốc phòng - an ninh, ban thường vụ cho ý kiến về chủ trương, nhiệm vụ trọng yếu bảo đảm quốc phòng - an ninh và giữ vững ổn định chính trị - xã hội ở địa phương; cho chủ trương xử lý các vấn đề đột xuất có liên quan đến an ninh trên địa bàn.

Hai là, cần tiếp tục nâng cao năng lực của đại biểu HĐND Thành phố Hạ Long

Năng lực của đại biểu HĐND là nhân tố quyết định chất lượng hoạt động của HĐND. Chính vì vậy, HĐND thành phố Hạ Long cần thường xuyên quan tâm nâng cao năng lực hoạt động của đại biểu và có những giải pháp thiết thực khắc phục những thiếu hụt về kiến thức, hạn chế về kỹ năng hoạt động của đại biểu, cụ thể:

Phải đảm bảo hài hòa giữa cơ cấu và chất lượng của đại biểu HĐND thành phố. Để chất lượng hoạt động của HĐND Thành phố ngày càng cao, đáp ứng sự mong mỏi của cử tri và xu thế phát triển của xã hội thì đòi hỏi chất lượng đại biểu HĐND thành phố phải được chú trọng hơn nữa, cơ cấu là cần thiết nhưng không quá nặng nề về cơ cấu, phải chọn được đại biểu có đức, có tài, công tâm với công việc. Mặt khác, cần lựa chọn cơ cấu đại biểu công tác trong cơ quan, đơn vị, tổ chức ít chịu sự ảnh hưởng, tác động của UBND; đồng thời tăng số đại biểu HĐND thành phố là người ngoài Đảng.

Để nâng cao chất lượng hoạt động, mỗi đại biểu phải thường xuyên tự nghiên cứu, nâng cao trình độ, rèn luyện kỹ năng và hiểu biết đầy đủ về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND. Năng động, sáng tạo trong hoạt động thực tiễn. Các đại biểu kiêm nhiệm cũng cần phát huy hơn nữa tính chủ động, tinh thần trách nhiệm. Không thụ động chờ sự chỉ đạo của Thường trực HĐND thành phố.

Phải kịp thời, thường xuyên bồi dưỡng kỹ năng hoạt động, trình độ chuyên môn cho đại biểu HĐND Thành phố. Nhất là những kỹ năng có tính đặc thù và cần thiết đối với hoạt động của người đại biểu. Cụ thể:

+ Bồi dưỡng nâng cao kỹ năng phân tích các vấn đề thuộc nội dung, chương trình kỳ họp. Để các đại biểu có khả năng xem xét, đánh giá vấn đề một cách toàn diện, sâu sắc, đưa ra được ý kiến, kiến nghị chính xác, đóng góp vào những quyết sách của HĐND. Bồi dưỡng kỹ năng thu thập, xử lý và kiểm tra thông tin để chọn lọc thông tin. Kỹ năng trình bày ý kiến khi thảo luận trong cuộc họp; kỹ năng tham gia xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của HĐND...

+ Bồi dưỡng kỹ năng tự giám sát và tham gia đoàn giám sát; xác định cách tiếp cận để nghiên cứu vấn đề cần giám sát; kinh nghiệm nêu vấn đề, đặt câu hỏi hợp lý với cơ quan hữu quan để làm rõ các nội dung cần giám sát; thảo luận và đi đến kết luận giám sát; xây dựng kiến nghị giám sát và theo dõi kết quả thực hiện yêu cầu của đoàn giám sát.

+ Bồi dưỡng kỹ năng tiếp xúc cử tri, bao gồm các kỹ năng lắng nghe và tiếp nhận thông tin từ nhân dân; kỹ năng thu thập, tổng hợp, xử lý thông tin; kỹ năng báo cáo, giải trình và nói chuyện trước công chúng; kỹ năng tuyên truyền kết quả kỳ họp, giải thích chính sách pháp luật, giải thích những vấn đề liên quan đến khiếu nại, tố cáo...

+ Bồi dưỡng kỹ năng chất vấn và đối thoại gồm những nội dung về phương pháp thu thập tài liệu, chứng cứ; lựa chọn vấn đề đưa ra chất vấn; lựa chọn ngôn ngữ đối thoại trong chất vấn và trả lời chất vấn...

Cần trang bị những kiến thức cơ bản nhất để đại biểu có thể thực hiện tốt các hoạt động tiếp xúc cử tri, giám sát và các hoạt động khác tại kỳ họp HĐND. Nên dành thời gian khoảng trên dưới 1 tháng cho các lớp tập huấn kỹ năng hoạt động đầu nhiệm kỳ.

Ba là, nâng cao chất lượng kỳ họp của Hội đồng nhân dân thành phố Hạ Long

Kỳ họp là hình thức hoạt động chủ yếu của HĐND thành phố, là nơi biểu hiện trực tiếp và tập trung trí tuệ cử tri địa phương. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND thành phố Hạ Long thì việc nâng cao chất lượng kỳ họp có vai trò rất quan trọng. Cụ thể:

- Chuẩn bị kỳ họp chu đáo: Công tác chuẩn bị cho kỳ họp có ý nghĩa quyết định thắng lợi 50% kết quả của kỳ họp. Do đó kỳ họp phải được chuẩn bị công phu, chi tiết. Trước ngày khai mạc kỳ họp Thường trực HĐND phải chuẩn bị chương trình, nội dung kỳ họp. Để kỳ họp có chất lượng, cần xây dựng chương trình kỳ họp khoa học, bố trí hợp lý thời gian trình bày các báo cáo, tờ trình. Chương trình cần dành nhiều thời gian cho hoạt động thảo luận, chất vấn và trả lời chất vấn. Chương trình và thời gian kỳ họp phải được thông báo cho nhân dân biết, chậm nhất là 5 ngày trước ngày khai mạc. Nội dung các báo cáo phải được Thường trực HĐND, UBND và các bộ phận liên quan chủ động chuẩn bị kỹ lưỡng, có chất lượng. Các báo cáo, tài kiệu cần thiết phải được gửi sớm cho đại biểu HĐND để họ có thời gian nghiên cứu. Đồng thời chú ý kiểm tra điều kiện vật chất cần thiết để tiến hành kỳ họp, tránh phô trương, hình thức, lãng phí.

- Nâng cao hiệu quả hoạt động tiếp xúc cử tri trước kỳ họp: Việc tiếp xúc cử tri giúp cho đại biểu trực tiếp tìm hiểu, nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng, kiến nghị của nhân dân để phản ánh với HĐND thành phố tại kỳ họp. Trước mỗi kỳ họp, cần tiến hành tiếp xúc cử tri tại cơ sở, trực tiếp đối thoại, trao đổi, tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri ở cơ sở. Hoạt động tiếp xúc cử tri phải được tổ chức thường xuyên với những hình thức phù hợp, tạo không khí dân chủ, cởi mở, tôn trọng nhân dân. Hội nghị tiếp xúc cử tri thì cần phải được tổ chức một cách công khai, dân chủ, cởi mở, không nên hạn chế số lượng cử tri tham dự. Để cuộc tiếp xúc cử tri đạt hiệu quả thì các đại biểu phải nắm bắt đầy đủ các thông tin liên quan đến tình hình chính trị, kinh tế - xã hội của địa phương; có kỹ năng trả lời và giải quyết các thắc mắc, bức xúc của cử tri; chuẩn bị chu đáo các nội dung cần trình bày với cử tri theo kế hoạch; biết lắng nghe các ý kiến của cử tri, có thể cùng với cử tri thảo luận các vấn đề nhằm tìm ra giải pháp tốt nhất.

Ngoài hình thức tiếp xúc như trên, đại biểu HĐND thành phố còn có các cuộc tiếp xúc hàng ngày đối với nhân dân để lắng nghe, kịp thời giải thích cho nhân dân về những vướng mắc trong việc thực hiện pháp luật của nhà nước và Nghị quyết của HĐND thành phố. Thông qua hình thức tiếp xúc này, đại biểu HĐND thành phố tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, nghị quyết của HĐND cùng cấp. Muốn làm được điều đó, đại biểu HĐND thành phố cần phải nhận thức đầy đủ đúng đắn về vị trí, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, phải thực sự tin dân, trọng dân, xứng đáng là "người đại biểu của nhân dân", hoạt động vì lợi ích của nhân dân chứ không tách rời, đứng trên nhân dân.

- Tăng thêm thời gian cho kỳ họp: Hiện nay, thời gian mỗi kỳ họp HĐND thành phố thường rất ngắn, chỉ họp một ngày, trong khi đó chương trình kỳ họp có nhiều nội dung, khó có thể bàn bạc kỹ để quyết định đúng đắn, thiết thực. Mặt khác, với thời gian như vậy kỳ họp HĐND thành phố sẽ chỉ là một hình thức hợp pháp hóa các báo cáo, tờ trình của UBND. Do đó tính dân chủ và hiệu quả của kỳ họp HĐND sẽ không được đảm bảo. Điều đó đòi hỏi cần phải tăng thêm thời gian cho mỗi kỳ họp, ít nhất là 2 ngày. Trong những trường hợp cần thiết, có thể tổ chức các kỳ họp theo chuyên đề nhằm giải quyết những vấn đề bức xúc trên địa bàn thành phố.

- Công tác điều hành kỳ họp: Để chủ động điều hành kỳ họp theo đúng chương trình nghị sự, Thường trực HĐND thành phố phải xây dựng chương trình chi tiết, cụ thể, khớp thời gian quy định, đặc biệt cần dành nhiều thời gian để thảo luận, chất vấn và trả lời chất vấn. Quá trình điều hành kỳ họp cần thực hiện triệt để nguyên tắc tập trung dân chủ, không né tránh những vấn đề phức tạp khi có các ý kiến trái ngược nhau.

Chủ tọa kỳ họp là người điều hành kỳ họp. Vì vậy, đòi hỏi chủ tọa phải nâng cao năng lực, trí tuệ, có khả năng dự kiến, dự báo được những tình huống có thể xảy ra ngoài chương trình nghị sự để tránh bị động, lúng túng. Đồng thời Chủ tọa phải có phương pháp, nghệ thuật điều hành đảm bảo cho kỳ họp đạt đúng mục đích, yêu cầu đề ra.

- Nâng cao chất lượng xem xét báo cáo, thảo luận tại kỳ họp: Tại kỳ họp, cần tiếp tục giảm bớt thời gian đọc báo cáo tại hội trường. Những báo cáo lựa chọn trình bày tại hội trường cần thiết thực, ngắn gọn, trọng tâm để dành nhiều thời gian tập trung cho thảo luận tại Tổ, tại hội trường. Cần đổi mới cách thảo luận theo phương châm tất cả các đại biểu đến dự họp đều phải làm việc, suy nghĩ thảo luận, đóng góp ý kiến. Do đó có thể sử dụng thêm một hình thức thảo luận qua phiếu. Thảo luận bằng phiếu sẽ phát huy được dân chủ và tập trung trí tuệ của tất cả các đại biểu.

Để thảo luận có chất lượng, Chủ tọa kỳ họp cần gợi ý cho các đại biểu tập trung vào những vấn đề trọng tâm, vấn đề lớn. Đồng thời gợi mở những vấn đề quan trọng nhưng các đại biểu phát biểu còn ít hoặc có quan điểm trái ngược nhau. Như vậy mới nắm bắt được những ý kiến chung nhất để đưa ra giải pháp mang tính đột phá và thấy được những nội dung phát sinh mới so với các vấn đề được trình bày trong báo cáo.

Bốn là, nâng cao hiệu quả hoạt động của Thường trực HĐND Thành phố Hạ Long

Thường trực HĐND thành phố có vai trò rất quan trọng đảm bảo cho hoạt động của HĐND cùng cấp được thực hiện liên tục giữa hai kỳ họp. Ngoài công việc chuẩn bị nội dung, chương trình kỳ họp, Thường trực HĐND thành phố còn phải đảm nhiệm hầu hết công việc giữa hai kỳ họp và thực hiện chức năng giám sát mọi lĩnh vực ở địa phương. Với khối lượng công việc lớn, trách nhiệm rất nặng nề, lực lượng của Thường trực lại mỏng đã đặt Thường trực HĐND thành phố vào tình trạng không giải quyết hết hoặc giải quyết nhưng chất lượng, hiệu quả công việc không cao.

Để nâng cao hiệu quả hoạt động của Thường trực HĐND thành phố đòi hỏi các thành viên Thường trực cần nắm vững chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Bên cạnh đó phải nâng cao kỹ năng tiếp xúc cử tri; kỹ năng thu thập, lựa chọn và phân tích thông tin liên quan đến hoạt động giám sát; xem xét, đánh giá và kiến nghị sát với tình hình thực tế, đúng với bản chất, yêu cầu của vấn đề; theo dõi, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện các kết luận, kiến nghị sau giám sát.

Thường trực HĐND cũng cần thường xuyên tổ chức giao ban, hội thảo, tổng kết, sơ kết để học hỏi, rút kinh nghiệm, thông qua đó nâng cao năng lực hoạt động cho từng đại biểu.

Với việc Hiến pháp 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 quy định cấp chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính đều phải có HĐND và UBND. Một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng của cơ quan chính quyền địa phương trong việc phát huy dân chủ XHCN, bảo đảm nguyên tắc quyền lực thuộc về nhân dân, để xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

Chúng ta hi vọng và tin tưởng rằng HĐND cấp huyện nói chung và HĐND thành phố Hạ Long nói riêng ngày càng hoạt động có hiệu quả cao hơn đáp ứng những yêu cầu đòi hỏi của giai đoạn lịch sử mới và làm tròn trách nhiệm của một cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương.

Nguyễn Đức Phương (Giảng viên Khoa Nhà nước - Pháp luật, Trường Đào tạo cán bộ Nguyễn Văn Cừ)