Từ người tù Côn Đảo đến Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh

Trong cả cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, từ khi là người tù ở Côn Đảo đến lúc là Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh và cả sau này, cụ Nguyễn Thọ Chân vẫn luôn giữ tác phong chân chất, tính cách hiền lành, giản dị và một lòng một dạ vì cách mạng, vì nhân dân.

Cụ Nguyễn Thọ Chân.

Cụ Nguyễn Thọ Chân (còn có các bí danh là Phi, Sáu Khanh) sinh năm 1922 quê ở xã Đông Mỹ, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Quê hương cụ là vùng có cơ sở Đảng rất sớm, nơi sản sinh ra nhiều nhà cách mạng lỗi lạc, những trí thức nổi tiếng. Cụ Chân kể: "Tôi học Trường tư thục Thăng Long, lấy bằng Thành chung, rồi cùng vài người bạn mở trường dạy học, đồng thời cũng để hoạt động cách mạng. Năm 1937, tôi tham gia phong trào Thanh niên dân chủ Hà Nội, tổ chức Thanh niên phản đế, Thanh niên cứu quốc. Năm 1939, tôi được kết nạp vào Đảng”.

Ngay từ thời hoa niên cụ đã tham gia phong trào Mặt trận Dân chủ Đông Dương sau đó làm Bí thư Tỉnh ủy Hà Đông, Bí thư Thành ủy Hà Nội. Tháng 4/1943, đồng chí Nguyễn Thọ Chân bị chính quyền Pháp bắt giam tại nhà tù Hỏa Lò, sau kết án 20 năm tù khổ sai đày đi Côn Đảo. Tại Côn Đảo, cụ được cử vào ban lãnh đạo Đảng bộ nhà tù. Cụ đã làm thơ viết hồi ký về nhà tù Hỏa Lò, nhà tù Côn Đảo.

Đồng chí Nguyễn Thọ Chân (thứ ba, phải sang) tháp tùng Bác Hồ đi thăm Uông Bí năm 1965. Ảnh tư liệu của Bảo tàng Quảng Ninh.

Trong thời gian ở Côn Đảo, cụ và một số đồng chí của mình còn đứng ra nhận làm những người thuộc da bò cho bọn lính và cai ngục làm ủng, thắt lưng và cặp. Nhưng thực chất, cụ và bạn tù đã lợi dụng việc này để hoạt động cách mạng. Cụ đã lợi dụng tấm giấy thông hành đi tìm vỏ cây, lá cây có chất tanmin để nắm địa hình toàn bộ Côn Đảo sau này có thể bố trí vượt ngục. Khi đi lấy da bò, cụ Chân đã lấy trộm thịt bò đem nấu với rau muống  gửi vào cho đồng chí của mình đang ốm đau ở banh 2 (khu vực được coi là bệnh viện cho tù nhân). Chưa hết, cụ Chân còn tận dụng phân bò để trồng rau muống rồi chuyển cho đồng chí Tôn Đức Thắng, lên rừng chặt song chuyển cho đồng chí Phạm Hùng để làm khung thuyền chuẩn bị vượt biển. Tuy nhiên, ý định vượt biển của cụ và các đồng chí của mình đã bị  thực dân Pháp phát hiện.

Sáng sớm ngày 23/9/1945, sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, cụ và bạn tù được Chính phủ cử đồng chí Tưởng Dân Bảo ra đón về. Tàu chạy từ sáng đến xế chiều thì cập bờ thuộc địa phận tỉnh Sóc Trăng. Cụ Nguyễn Thọ Chân kể: “Chúng tôi vào bờ mừng đến chảy nước mắt. Nhìn đâu đâu cũng thấy cờ đỏ sao vàng năm cánh rực rỡ tung bay. Đến nay tôi vẫn không thể nào quên thời khắc này”.

Đồng chí Nguyễn Thọ Chân (ngoài cùng, bên phải) cùng Bác Hồ đi chúc Tết nhân dân ngày 2/2/1965 (tức ngày mùng 1 Tết Nguyên đán Ất Tỵ). Ảnh tư liệu của Bảo tàng Quảng Ninh.

Về bờ, cụ Nguyễn Thọ Chân được cử về Sài Gòn, làm Bí thư Thành ủy Sài Gòn. Tháng 4/1951, cụ Nguyễn Thọ Chân bị quân Pháp bắt trong một trận càn quét nhưng chúng không hề biết rằng đây là một cán bộ cộng sản cốt cán đang là ủy viên thường vụ Đặc khu Sài Gòn – Chợ Lớn, người phụ trách hoạt động ở nội thành. Lý do là cụ Chân che giấu thân phận của mình dưới nhiều vỏ bọc và đồng đội đồng chí đã ra sức bảo vệ cưu mang cụ. Và cụ bị giam giữ đến năm 1954, thực dân Pháp tưởng cụ là một du kích hay một cán bộ bình thường nên đã trao trả tù chính trị theo Hiệp định Giơ- ne-vơ. Cụ được điều lên hoạt động tại Yên Bái. Năm 1956, cụ Nguyễn Thọ Chân công tác tại Bộ Lao động, giữ chức Vụ trưởng, Tổng Thanh tra Lao động. Năm 1959, cụ Nguyễn Thọ Chân làm Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Năm 1961, cụ Nguyễn Thọ Chân về Vùng mỏ làm Bí thư khu ủy Hồng Quảng từ năm 1961 đến năm 1963. Cụ Nguyễn Thọ Chân kể: “Tôi đang làm Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội thì được điều về Hồng Quảng vào năm 1961 vì mục tiêu phát triển ngành Than ở Vùng mỏ. Tôi ở trong một căn nhà cũ gần bến phà Bãi Cháy phía Hồng Gai, vừa ở, vừa làm cơ quan và là nơi tiếp khách. Năm 1963, Hồng Quảng và Hải Ninh hợp nhất, tôi được chỉ định làm Bí thư Tỉnh uỷ Quảng Ninh”.

Trong những năm tháng hoạt động cách mạng, cụ Nguyễn Thọ Chân đã may mắn nhiều lần được gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh. “Bác Hồ dạy tôi ra mỏ phải học địa chất, khai khoáng mới có thể lãnh đạo được cả khu mỏ. Tôi đi tìm các kỹ sư chuyên gia Liên Xô để học. Tôi thường xuyên theo chuyên gia đi kiểm tra mỏ. Chúng tôi thường xuyên lên mỏ Đèo Nai, lên kiểm tra công trường cùng chuyên gia Liên Xô, chui xuống hầm lò xem công nhân khai thác than ra làm sao”- nguyên Bí thư Tỉnh ủy kể tiếp.

Thư phòng của cụ Nguyễn Thọ Chân.

Năm 1967, cụ Nguyễn Thọ Chân được giao nhiệm vụ là Đại sứ đặc mệnh toàn quyền của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Liên Xô. Năm 1969, cụ được cử kiêm nhiệm chức vụ Đại sứ đặc mệnh toàn quyền đầu tiên của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Thụy Điển. Sau khi về nước, cụ Nguyễn Thọ Chân được cử làm Chủ nhiệm Ủy ban Thống nhất Chính phủ và Phó trưởng Ban Thống nhất Trung ương của Đảng (1971 - 1974), Bộ trưởng Bộ Lao động, Trưởng ban Thi đua Trung ương, Phó chủ tịch Hội đồng thi đua toàn quốc cho đến khi nghỉ hưu vào năm 1989. Từ năm 1989 đến nay, cụ Nguyễn Thọ Chân nghỉ hưu về TP Hồ Chí Minh sinh sống, sáng lập và là Chủ tịch đầu tiên của Hội Sinh vật cảnh Việt Nam.

Phạm Học

[links()]