Cơ chế nào để Móng Cái phát triển ngang tầm?

Từ khi thực hiện công cuộc Đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đến nay, Móng Cái đã có bước phát triển vượt bậc. Từ một huyện thuần nông, dựa vào sự bao cấp của trên là chính, Móng Cái đã trở thành thị xã, thành phố và nay đang hướng đến mục tiêu là thành phố cửa khẩu quốc tế hiện đại. Bên cạnh nội lực, Móng Cái phát triển được là do cấp trên quan tâm tạo cơ chế. Vậy trong bối cảnh mới, đâu là cơ chế để Móng Cái phát triển ngang tầm với đô thị liền kề của nước bạn trong cặp đô thị cửa khẩu Móng Cái - Đông Hưng?

Trước đây, Thủ tướng Chính phủ ban hành nhiều chính sách ưu đãi như Quyết định 675/1996/QĐ-TTg, Quyết định 53/2001/QĐ-TTg, để Móng Cái phát triển. Cụ thể, theo Quyết định 53/2001/QĐ-TTg, Móng Cái được điều tiết trở lại 50% số vượt thu từ nguồn thu hải quan cửa khẩu để thành phố xây dựng hạ tầng KT-XH. Chính sách này đã thúc đẩy sự hình thành nhanh chóng mạng lưới thương mại khu vực biên giới Móng Cái và làm thay đổi diện mạo khu kinh tế (KKT) cửa khẩu với nhiều công trình hệ thống bến bãi, kho hàng, các trung tâm thương mại, hệ thống chợ… ra đời.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Thành (hàng đầu, thứ 3, trái sang) khảo sát tại điểm thông quan Lục Lầm (Khu Kinh tế cửa khẩu Móng Cái) tháng 10-2011.

Tuy nhiên, nguồn vốn đầu tư cho KKT cửa khẩu bị giảm đáng kể từ năm 2004 khi Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi), Quyết định số 185/2003/QĐ-TTg về việc bãi bỏ các quy định của Thủ tướng Chính phủ về việc cấp trở lại, đầu tư trở lại từ các khoản thu ngân sách nhà nước và thực hiện cơ chế hỗ trợ có mục tiêu từ ngân sách Trung ương, ra đời. Nguồn vốn đầu tư tại KKT cửa khẩu bị giảm hơn 90% so với trước đây, nhiều công trình ở Móng Cái bị dở dang và nợ đọng gây lãng phí đáng kể trong xây dựng cơ bản. Những năm sau này, tuy tiếp tục có sự phát triển nhưng nếu các cơ chế ưu đãi nói trên còn hiệu lực thì Móng Cái và các KKT cửa khẩu khác sẽ có sự phát triển mạnh mẽ hơn rất nhiều. Nếu Quyết định 53/2001/QĐ-TTg còn hiệu lực thì hàng năm TP Móng Cái sẽ có hàng trăm tỷ đồng làm vốn đầu tư xây dựng cơ bản (theo tính toán thì năm 2006, TP Móng Cái được hưởng 233 tỷ đồng; 2007: 646 tỷ đồng; 2008: 832 tỷ đồng; 2009: 455 tỷ đồng; 2010: 520 tỷ đồng; cả giai đoạn 2006-2010 là 2.686 tỷ đồng). Các nhà kinh tế cho rằng nếu Trung ương tiếp tục cho phép TP Móng Cái áp dụng cơ chế theo Quyết định 53/2001/QĐ-TTg có thời hạn (ví dụ 10 năm tới), thì các dự án trong danh sách ưu tiên đầu tư theo Quyết định 99/2009/QĐ-TTg có thể được thực hiện được theo đúng tiến độ.

Trong phần tham luận của mình gửi đến Hội thảo “Định hướng phát triển và đề xuất các giải pháp, cơ chế, chính sách để xây dựng Móng Cái trở thành thành phố cửa khẩu quốc tế hiện đại” sẽ được tổ chức ngày 31-3 tới đây, PGS.TS Trần Đình Thiên (Viện Kinh tế Việt Nam) khi so sánh các cặp đô thị - KKT cửa khẩu đối xứng qua biên giới nước ta và Trung Quốc, ông cho rằng các KKT cửa khẩu của ta “tụt hậu nhanh chóng và đáng lo ngại”. Theo PGS.TS Trần Đình Thiên thì thực trạng các đô thị - KKT cửa khẩu của ta là: hệ thống cơ chế chắp vá, đối phó, hưởng lợi ngắn hạn, gây xung đột lợi ích, không thúc đẩy liên kết phát triển hiện đại; trình độ thể chế thấp kém, không đúng tầm mở cửa - hội nhập hiện đại. Nguyên nhân là: Thiếu tầm nhìn toàn cầu (hiện đại), không có chiến lược tổng thể toàn tuyến, toàn vùng; tách rời phát triển đô thị - KKT, tính tự phát cao; không có tư tưởng cạnh tranh quốc tế (thấp kém, “hạ phong” so với các KKT - đô thị cửa khẩu của Trung Quốc (phát triển nhảy vọt lên hiện đại, bài bản). Hệ quả là các đô thị - KKT cửa khẩu của ta tụt hậu nhanh và quá xa, có xu hướng trở thành sự khác biệt về “đẳng cấp”.

Cùng với PGS.TS Trần Đình Thiên, TS Lê Đăng Doanh (Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế T.Ư) và nhiều nhà nghiên cứu, quản lý khác đều thống nhất rằng cần có cơ chế mạnh như Quyết định 53/2001/QĐ-TTg, thì Móng Cái và các KKT cửa khẩu của ta mới phát triển nhanh, mạnh, hiện đại ngang tầm với các KKT cửa khẩu đối xứng ở bên Trung Quốc được.

Ngọc Hà